Στοχασμοί στην «τομή» του Χρόνου

   

από τον πολιτικό μηχανικό Θεόδωρο Κ. Παπαϊωάννου*

 Ο χρόνος - ο τεχνητός ημερολογιακός χρόνος - έχει δεσπόζουσα θέση στη ζωή μας.

Όταν κάθε πρωτοχρονιά ένας αριθμός που είναι ο απερχόμενος χρόνος, παραχωρεί τη θέση του στον επόμενο, κυριαρχεί μέσα μας η υπέροχη αυταπάτη ότι κάτι αλλάζει

Το νέο έτος θα φέρει φωτεινές ακτίνες αντί για καταχνιά και  χαμόγελα στη σκυθρωπή καθημερινότητα.  Το νέο έτος κουβαλά  υλικά αγαθά, καταξίωση ,εθνικές δικαιώσεις.

Αυτή η ψυχολογική ευφορία δεν διαρκεί πολύ.  Από τις πρώτες ειδήσεις του νέου χρόνου λένε  ότι δεν θα λείψουν η  βία και οι πόλεμοι. Οι οικονομικές δυσκολίες δεν θα εξαφανιστούν.

Η προσωπική μας ζωή παραμένει δέσμια σε μία πραγματικότητα πιεστική , που  λίγο υπακούει στις ευχές που ανταλλάσσονται, ή στην αισιοδοξία των πολιτικών διαγγελμάτων.

Ευτυχώς γιατί ενώ ο κόσμος γύρω μας αλλάζει , μερικά πράγματα που έχουν σημασία απροσμέτρητη  φαίνονται να παραμένουν αναλλοίωτα.

Το χαμόγελο ενός παιδιού ,οι δημιουργίες της Τέχνης , ο σεβασμός στον διπλανό , οι μυστικές στιγμές του έρωτα, η αξία της φιλίας. Είναι με λίγα λόγια ότι ανυψώνει τον άνθρωπο από το επίπεδο μιας ύπαρξης τυχαίας και χωρίς νόημα, σε εκείνη  του συμμέτοχου στο θαύμα της Ζωής.

Είμαστε συνεπώς οι δεσμοί του χρόνου και των επιταγών του και η ζωή μας έγινε μια πιεστική η αναφορά σε ωράρια και υποχρεώσεις

Η έννοια του χρόνου απασχόλησε την ανθρώπινη νόηση σε όλες τις εκφάνσεις της : τη φιλοσοφία, την τέχνη , τη λογοτεχνία τη φιλοσοφία( Πλάτων ,Πλωτίνος, Αριστοτέλης , Κάντ, Αυγουστίνος, Λάϊμπνιτς , Χάϊντέγγερ, Μπεργκσόν)

Στάθηκε για την ανθρωπότητα μια από τις μεγαλύτερες πηγές μυστηρίου. Στη διάρκεια της ιστορίας, η βαθιά και μέχρι σήμερα ανεξιχνίαστη φύση του οδήγησε τους ανθρώπους σε επίμονους προβληματισμούς.

Σήμερα δεχόμαστε ότι ο χρόνος είναι  πλάσμα της ανθρώπινης νόησης ,που απλώς χρησιμεύει  ως εργαλείο ,ώστε  να κατατέμνει φαινομενικά ευχερέστερα τη μόνη ακατάτμητη  πραγματικότητα που είναι η διάρκεια

Το μη αντιστρεπτό του, ο σαφής δηλαδή διαχωρισμός του παρελθόντος -  δεν ξαναζεί - από ένα αινιγματικό μέλλον, αποτελεί μια πικρή διαπίστωση που πλούτισε τον πολιτισμό μας με αριστουργήματα στη λογοτεχνία, στον κινηματογράφο κλπ . Τα «Εκατό χρόνια μοναξιάς» του Μαρκές , το «Θωρηκτό Ποτέμκιν» του Αϊζενστάιν , τις ταινίες του Βισκόντι και τον Φάουστ του Γκαίτε όπου κυριαρχεί η φθορά και η απόγνωση.

Το «Αναζητώντας το χαμένο χρόνο» του Προύστ όπου αντίθετα στην αναπότρεπτη ροή του χρόνου αντιτάσσει την αναζήτηση του παρελθόντος, τη σημασία της μνήμης και της στιγμής.

Το «βέλος του χρόνου» όπως ονόμασε εύστοχα τη μονόδρομη φορά του χρόνου ο αστροφυσικός Arthur  Eddington, ούτε να αμφισβητηθεί ούτε να αγνοηθεί μπορεί.

Και βρίσκει την πιο παραστατική και συνάμα πιο σπαρακτική έκφρασή του στον Κ.Π. Καβάφη: Του μέλλοντος  οι μέρες στέκοντ΄ μπροστά μας

      σα μια σειρά κεράκια αναμμένα –

      χρυσά, ζεστά και ζωηρά κεράκια

      Οι περασμένες μέρες πίσω μένουν,

      μια θλιβερή γραμμή κεριών σβησμένων

      το πιο κοντά βγάζουν καπνόν ακόμη,[…]

 Για τη Φυσική ο χρόνος αποτελούσε πάντα ένα πρόβλημα. Στις εξισώσεις της Ουράνιας Μηχανικής του Νεύτωνα , ο χρόνος είναι ένα απόλυτο μαθηματικό μέγεθος που ρέει  ομοιόμορφα

Με την Ειδική Θεωρία της Σχετικότητας ο Αϊνστάιν ενοποιεί τον χώρο και τον χρόνο, κάτι αδιανόητο για τον αμύητο άνθρωπο

Ο χωροχρόνος με τον τρισδιάστατο χώρο και τον χρόνο ως 4^η  διάσταση, αποτελεί το βασικό ιστό του Σύμπαντος με βαθύτατες συνέπειες στην κατανόηση μας για τον κόσμο. (Τη θέση ενός ατόμου στο Σύμπαν θα προσδιορίσουμε με τρείς αριθμούς για το χώρο και ένα για τον χρόνο[x  y  z  t ] )

Καιρός όμως να επιστρέψουμε στην ανθρώπινη πλευρά  του χρόνου

Ο χρόνος παραμένει όμως πάντα μεγάλο πρόβλημα και στην προσωπική μου ζωή Αισθάνομαι ότι ποτέ δεν μου φθάνει, διότι:  1^ον στην Ελλάδα σπαταλά κανείς πολύ χρόνο για να κάνει το αυτονόητα

2^ον  ως άνθρωπος ανάμεσα σε υποχρεώσεις που διαρκώς αλλάζουν , πρέπει να βρω χρόνο για τους ανθρώπους που αγαπώ , ή να διαβάσω ή  να ασχοληθώ με άλλα ενδιαφέροντα. Μετά από αυτά νομίζω ότι με αντιπροσωπεύουν κάποιοι στίχοι της Κικής Δημουλά: « Θα ήθελα κάποια στιγμή να φωτογραφήσω το χρόνο. Ταπεινωμένον. Να τον μαστιγώνει ανελέητα ένας ανώτερός του χρόνος, ανεξάντλητος και δικός μας»

Κρίνω ότι πρέπει για την πληρότητα να απομονώσω το παρακάτω χωρίον από

τον Lewis Carroll : «H Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων»

«Εάν εγνώριζες το  Χρόνο τόσο καλά όσο εγώ » , είπε ο Καπελάς, «δεν θα μιλούσες για σπατάλη ωσάν να επρόκειτο για πράγμα. Ο Χρόνος είναι πρόσωπο»

- «Δεν καταλαβαίνω τι θέλετε να πείτε», είπε η Αλίκη

«Φυσικά δεν καταλαβαίνεις» είπε ο Καπελάς σηκώνοντας το κεφάλι του  σ’ ένδειξη άκρας περιφρόνησης « Τολμώ να ισχυριστώ ότι ποτέ σου δεν μίλησες στο Χρόνο! Αν είχες καλές σχέσεις μαζί του, θα έκανε στο ρόλοι σου όλα τα χατίρια»

Τέλος, όταν στο ομώνυμο βιβλίο ο Μικρός Πρίγκιπας επισκέπτεται τον 5^ο του πλανήτη,  διαπιστώνει ότι χωρούσε ίσα- ίσα ένα φανάρι και να φανοκόρο,  που είχε εντολή να ανάβει το βράδυ το φανάρι και να το σβήνει το πρωί

   - Εκεί ακριβώς είναι το δράμα, είπε ο φανοκόρος .Ο πλανήτης από χρονιά σε χρονιά άρχισε να περιστρέφεται όλο και πιο γρήγορα, κι η εντολή δεν άλλαξε!

    -Και λοιπόν ; είπε ο μικρός πρίγκιπας.

    -Και λοιπόν, τώρα που κάνει κάθε λεπτό και μία περιστροφή,

    δεν έχω ούτε στιγμή για ανάπαυση. Ανάβω και σβήνω κάθε λεπτό !

Το κυνήγι του χρόνου και η αγχωτική ροή του είναι ένα χαρακτηριστικό της σύγχρονης ζωής.  Κατά κάποια λοιπόν έννοια και ο δικός μας πλανήτης περιστρέφεται όλο και πιο γρήγορα.

Αυτό σημαίνει περισσότερα ηλιοβασιλέματα, αλλά η όλο αυστηρότερη Εντολή δεν αφήνει το σύγχρονο άνθρωπο με τα χαρεί

Κλείνοντας ο χρόνος είναι ένα πλάσμα της ανθρώπινης νόησης ,που απλώς χρησιμεύει  ως εργαλείο ,ώστε  να κατατέμνεται φαινομενικά ευχερέστερα η μόνη πραγματικότητα που είναι η διάρκεια.

                   Καλή Χρονιά                                                                                            

 7.1.2024

 

* τ. Κοινοτάρχης Βαγίων-τ. Γεν. Γραμ. ΚΕΔΚΕ - τηλ /fax 2262022177- κιν 6997189448 -Επαμεινώνδου 71 Θήβα -  theopapaio@gmail.com  -http://kadmos35.blogspot.gr/-https://www.facebook.com/theodore.papaioannou