Συμβολή στον αναστοχασμό για τη Μικρασιατική Καταστροφή ένα αιώνα μετα ( μέρος α΄)

 

από τον πολιτικό μηχανικό Θεόδωρο Κ. Παπαϊωάννου*

Η μικρασιατική εκστρατεία και καταστροφή, που τελικά  ζημίωσε Έλληνες και Τούρκους ταυτόχρονα, δεν είναι ένα στενά ελληνοτουρκικό ζήτημα,

 Ως ιστορικό γεγονός ανήκει στην τελευταία φάση του λεγόμενου Ανατολικού Ζητήματος. Η Ελλάδα προσκλήθηκε από τις Αγγλία, Γαλλία και Ιταλία να πάρει μέρος, όταν το Μικρασιατικό βρέθηκε στο επίκεντρο του ανταγωνισμού των Μεγάλων Δυνάμεων για την κυριαρχία στην ευρύτερη περιοχή της ανατολικής Μεσογείου και της Εγγύς Ανατολής.

Ο Αλκης Ρήγος,  στο ‘’ Τα κρίσιμα χρόνια 1922-1935’’, τ.. Α', εκδ. Παπαζήσης, σ. 23 αναφέρει:  «Ο έλεγχος των πετρελαίων της Μουσούλης από τους Άγγλους μπροστά στην εθνική αφύπνιση Τούρκων και Αράβων, που δεν την εκτίμησαν όσο και όπως θα έπρεπε οι Έλληνες πολιτικοί, είναι μία συνισταμένη του "νεοαποικιακού " - για τους συμμάχους της Αντάντ- μικρασιατικού πολέμου, που ξεπερνάει κατά πολύ τη διάσταση του "εθνικού" πολέμου Ελλάδας- Τουρκίας»

Από διεθνή  σκοπιά , ο μικρασιατικός πόλεμος ήταν περισσότερο μια οικονομική επιχείρηση και μια διπλωματική μάχη που στήθηκε ανέξοδα από τους ισχυρούς. Οι πρωταγωνιστές όμως Έλληνες και Τούρκοι είναι τα «πιόνια» που κινεί η Αντάντ .Οπωσδήποτε όμως  ευθύνες υπάρχουν και βαρύνουν τον βαθιά διχασμένο κόσμο της Ελλάδας του '22..

Μετα αυτή την  εισαγωγή,  τα παραπάνω  θα φανούν παρακάτω:

 Στο ιδιόγραφο Ημερολόγιο του Ελευθερίου Βενιζέλου διαβάζουμε:

«6 Μαΐου 1919 ’’ νέο ημερολόγιο’’  (ν.η).

Ολίγα λεπτά μετα την άφιξη μου εις το Quai D' Orsay έφθασε ο Lloyd George ( πρωθυπουργός της Αγγλίας)  και πλησιάσας με, μ' ερωτά:

Έχετε διαθέσιμον στρατόν:

Εχομεν.

Απεφασίσαμεν σήμερον μετα του προέδρου Ουίλσωνος (πρόεδρος ΗΠΑ) και του κυρίου Κλεμανσό (πρόεδρος Γαλλίας) ότι δέον να καταλάβετε την Σμύρνην.

Είμεθα έτοιμοι.

Πόσον στρατόν δυνάσθε να στείλετε ;

Μίαν μεραρχίαν 15.000 ανδρών περίπου...».

(Ελευθερίου Βενιζέλου. Τα κείμενα. Επιμ. Στεφάνου, τ. Β', σ. 575).

Στις 7.30 το πρωί της 2ας/15ης (π.η/ν.η) Μαΐου τα ελληνικά μεταγωγικά εισέρχονται στο λιμάνι της Σμύρνης. με πολλούς άρτια καταρτισμένους αξιωματικούς εκτός στρατεύματος – ήταν Ο μητροπολίτης Χρυσόστομος με όλο τον κλήρο ευλογεί τους ευζώνους που αποβιβάζονται, καθώς οι Έλληνες κάτοικοι, κατεχόμενοι από έξαλλο ενθουσιασμό, ζητωκραύγαζαν υπέρ του έθνους και του Ελευθερίου Βενιζέλου, που στο διάγγελμά του έλεγε:

«Το πλήρωμα του χρόνου ήλθεν. Η Ελλάς εκλήθη υπό του Συνεδρίου της Ειρήνης να καταλάβη την Σμύρνην, ίνα ασφαλίοη την τάξιν. Οι ομογενείς εννοούσιν ότι.. είναι αποφασισμένη από το Συνέδριον η ένωσις της Σμύρνης μετά της Ελλάδος...».

Πριν από την καταστροφή τα εσωτερικά πολιτικά γεγονότα έχουν ως εξής:

 Την 17^η  Σεπτεμβρίου ο Βασιλεύς Αλέξανδρος δέχθηκε  δάγκωμα πίθηκου και σε 25μέρες πέθαινε. Αντιβασιλέας ορίζεται ο ναύαρχος Κουντουριώτης.

 Η Βουλή που είχε προκύψει από τις εκλογές  της 31^ης   Μαΐου 1915,(χωρίς να υπάρχει λόγος - λανθασμένη εκτίμηση του Βενιζέλου γιατί  θεώρησε ότι  θα επικρατήσει)  διαλύθηκε  και προκηρύχθηκαν  εκλογές για την 25^η  Οκτωβρίου 1920 που έγιναν της 1^η  Νοεμβρίου 1920, οπου ηττήθηκε  ο Ελ. Βενιζέλος  .

Ψήφησαν συνολικά 746.946 Έλληνες και έλαβαν οι βεντζελτκοί 375.803 ψήφους και οι αντιβενιζελικοι - κωνσταντινικοί 368.678 ψήφους. Και ενώ πλειοψήφησαν  οι βεντζελτκοί, με το εκλογικό σύστημα του «πλειοψηφικού ευρείας περιφέρειας» εκλέχθηκαν 7 βεντζελτκοί -χωρίς τον Βενιζέλο (!)- και 177 αντιβενιζελικοι

Σχηματίσθηκε η κυβέρνηση Δημητρίου Ράλλη, που την 22^η   Νοεμβρίου / 5^η  Δεκεμβρίου η κυβέρνηση προκήρυξε  δημοψήφισμα για την επιστροφή του Κωνσταντίνου Α’.

Με την αποχή των Φιλελεύθερων (βενιζελικών) ,  το αποτέλεσμα ήταν 98% υπέρ του βασιλιά και η επιστροφή των φανατικών βασιλικών από την εξορία.

Αυτοί ήθελαν τη ρεβάνς γιατί ο Βενιζέλος αντέδρασε στα φιλογερμανικά τους σχέδια την περίοδο του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου…Οι αντιβενιζελικοι με τον... ‘’βενιζελικό’’ ύπατο αρμοστή Σμύρνης Αριστείδη Στεργιάδη είναι τα πρόσωπα στη... «σκακιέρα».

 Ο Κωνσταντίνος στα μάτια των συμμάχων, ήταν ταυτισμένος με τον Γερμανό Κάιζερ. Αμέσως οι σύμμαχοι, Άγγλοι, Γάλλοι και Ιταλοί, παρέδωσαν δύο ξεκάθαρες  και πολύ αυστηρές διακοινώσεις στη νέα ελληνική κυβέρνηση με τις οποίες δεν θα αναγνώριζαν τον Κωνσταντίνο ως αρχηγό του Κράτους και θα έπαυαν να την υποστηρίζουν την Ελλάδα στρατιωτικά και διπλωματικά.

Οι νικητές των εκλογών δεν είχαν καμία άποψη για Μικρά Ασία, είχαν πολιτευτεί ρεβανσιστικά με τα συνθήματα «Μικρά πλην έντιμος Ελλάς», ¨ελιά - ελιά και Κώτσο βασιλιά»

Στη συνέχεια η Μικρασιατική Εκστρατεία - ως ώριμος καρπός μεγαλοϊδεατισμού- εξελίχθηκε σε μια  τυχοδιωκτική επιχείρηση

Η παλιά φιλογερμανική μοναρχική Δεξιά απέτυχε πλήρως στη διαχείριση της μικρασιατικής πρόκλησης διάλυσε πλήρως τις συμμαχικές σχέσεις, εγκατέλειψε τον Πόντο και άρχισε τους τυχοδιωκτισμούς στο Μικρασιατικό μέτωπο, ανατολικά του Σαγγάριου…

Με πολλούς άρτια καταρτισμένους αξιωματικούς εκτός στρατεύματος και την εμφάνιση μεγάλων εσωτερικών ανταγωνισμών στο συμμαχικό μέτωπο (Ιταλοί κατά Βρετανών και Γάλλων αρχικά και γαλλο-βρετανικός ανταγωνισμός στη συνέχεια).

 Μόνο η Αγγλία συνέχισε πλέον, αν και μόνο σε διπλωματικό επίπεδο, να υποστηρίζει την Ελλάδα στον ελληνοτουρκικό πόλεμο… Οι προϋποθέσεις για την απόλυτη Καταστροφή είχαν ήδη τεθεί…

Η συντριβή των Ελλήνων (Δεκαπενταύγουστος 1922) και τα όσα τραγικά επακολούθησαν της νίκης των κεμαλικών προήλθε από την συμμαχική εγκατάλειψη και τις λανθασμένες επιλογές της ελληνικής φιλοβασιλικής κυβέρνησης .

  Σύμφωνα με τα επίσημα κείμενα, η κατάρρευση  του Μετώπου οφείλεται:

- στη λαθεμένη διάταξη των 12 Μεραρχιών της Στρατιάς Μ. Ασίας : απίστευτα μεγάλο ανάπτυγμα-άνοιγμα μετώπου σε 713 χλμ.,

απόσταση 400 χλμ. από τη βάση ανεφοδιασμού (Σμύρνη),

9 Μεραρχίες στην πρώτη γραμμή, 3 μόνο σε εφεδρεία,

παντελής έλλειψη σχεδίων σύμπτυξης,

«Πάντα τα σχεδία ενεργείας πρροέβλεπον την πάση θυσία άμυναν της πρώτης και μοναδικής άλλωστε γραμμής...».

πλημμελής κατανομή των δυνάμεων.

«Η II Μεραρχία κατείχε μέτωπο αναπτύγματος περίπου 170 χλμ., ώστε η κατοχή αυτού να καθίσταται μάλλον συμβολική...».

«Το ελληνικόν Πυροβολικόν, κατατετμημένον κατά πυροβολαρχίας και ουλαμούς εφ' όλου του Μετώπου  δεν ηδύνατο να αντιδράσει αποτελεσματικώς...» (Γενικό Επιτελείο Στρατού, Επίτομη Ιστορία Εκστρατείας Μ. Ασίας 1919-1922, σ. 340, 353).

Ο απόλυτος ανορθολογισμός στο τέλος επισφραγίστηκε (νόμος 2870/1922 και εντολή Πρωτοπαπαδάκη 5 μέρες πριν εισβάλουν οι κεμαλικοί στη Σμύρνη) με την απαγόρευση εξόδου για τους Έλληνες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την παράδοση προς σφαγή στον Μουσταφά Κεμάλ…

Αποτέλεσμα αυτών των τεράστιων στρατιωτικών λαθών ήταν ο «πανικός» και η «άτακτος φυγή» των Ελλήνων στρατιωτών (σε μονάδες της IV Μεραρχίας, όπου ξεκίνησε η τουρκική επίθεση), [ΓΕΣ, ό.π., σ. 379].

Ακολουθούν οι 700.000 νεκροί, στρατιώτες και άμαχοι, οι χιλιάδες όμηροι και αιχμάλωτοι χωρίς γυρισμό. Οι σφαγές, η πυρπόληση της Σμύρνης (31η  Αυγ) και οι χιλιάδες άστεγοι που προσπαθούν απεγνωσμένα στην παραλία να βρουν πλωτό μέσον διαφυγής. Το ξερίζωμα με μια λέξη 1,5 εκατομμυρίου Ελλήνων από τις προαιώνιες ρίζες τους στη Μ. Ασία και την Ανατολική Θράκη, που έρχονται στην Ελλάδα για να στεγαστούν κοπαδιάρικα σε τσαντίρια στους δρόμους και στις πλατείες, σε αποθήκες, σχολεία, εκκλησίες, ακόμη και μέσα στο κτίριο της Βουλής (Παλαιά Ανάκτορα).

Η κυβέρνηση Πρωτοπαπαδάκη - Γούναρη κατέρρευσε ,ορκίστηκε νέα υπό τον Νίκο Τριανταφυλλάκο, που κι αυτή αδυνάτησε  να περιθάλψει αποτελεσματικά τους πρόσφυγες

Έτσι επήλθε το οριστικό τέλος της  ελληνικής  παρουσίας  στη μικρασιατική χερσόνησο, που χρονολογείται από τα προϊστορικά χρόνια.

Η μεγάλη ακμή των ελληνικών πόλεων της Μικράς Ασίας, στη φιλοσοφία, στις επιστήμες και στις τέχνες συμπίπτει με τον ένατο και δέκατο π.χ. αιώνα. Ο Όμηρος, με την ποίηση, υπήρξε ο ανυπέρβλητος τραγωδός των επών του πρώιμου ελληνισμού.

Στην Ιωνία αναπτύχθηκε η Ιωνική φιλοσοφική σχολή, που έβαλε τις βάσεις για ολόκληρη τη δυτική αιτιοκρατική σκέψη. Η Ιωνική τέχνη, επίσης, πολύ πριν την ανάπτυξη της αττικής, είχε πρωτεύουσα θέση, μέχρι τη στιγμή που οι ιωνικές πόλεις υποτάχθηκαν στους Πέρσες και  οι καλλιτέχνες κατέφυγαν στην ελεύθερη Ελλάδα, μεταφέροντας τις γνώσεις και τις δεξιότητές τους.

 Μετά την απελευθέρωση των ιωνικών πόλεων από τον Μέγα Αλέξανδρο, το πολιτιστικό, αλλά και το πολιτικό κέντρο βάρος του ελληνισμού μεταφέρθηκε στο μικρασιατικό χώρο. Το μικρασιατικό Βασίλειο του Πόντου, πρόβαλε την τελευταία αντίσταση του ελληνισμού στο ρωμαϊκό imperioum

Κατά την περίοδο του Βυζαντίου - η μικρασιατική χερσόνησος υπήρξε το κέντρο του ελληνικού κόσμου η καρδιά της βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Ο χριστιανισμός, βρήκε γόνιμο το έδαφος στην ελληνική Μικρά Ασία.

Εκεί αναπτύχθηκε επίσης και η φιλοσοφική χριστιανική σκέψη μέσω των Πατέρων της Εκκλησίας, ενώ τα μεγαλύτερα μοναστήρια του ελληνικού ορθόδοξου κόσμου βρίσκονταν στη βόρεια Μικρά Ασία -Βιθυνία και Πόντο.

Το τελευταίο ελληνικό κράτος που υποτάχτηκε  στους Οθωμανούς Τούρκους, ήταν η μικρασιατική Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας.

 H Μικρά Ασία συμμετείχε στη εθνεγερσία του 1821 πληρώνοντας  βαρύ φόρο αίματος .

 «Ουδέν κακόν -όμως- αμιγές καλού». Από την άλλη πλευρά, η άφιξη 1,5 εκ προσφύγων, συνέβαλε αποτελεσματικά στην εθνική συνοχή της χώρας. Η εγκατάσταση τούς γύρω από τα μεγάλα αστικά κέντρα έδωσε ώθηση στην οικονομία. Ήρθαν άνθρωποι από κάθε άποψη προοδευτικοί και πολιτισμένοι, που συνέβαλαν στη δημιουργία της νέας Ελλάδας. Ως φίλεργοι, υιοθετώντας καινούργιες καλλιεργητικές μεθόδους και νέες καλλιέργειες, βελτίωσαν τη γεωργική παραγωγή. Ως φτηνή εργατική δύναμη συνέβαλαν στην ανάπτυξη της βιομηχανίας. Με τον πολιτισμό τους και την παιδεία τους συνέβαλαν στην πνευματική ζωή του τόπου.

Το όνειρο της «Μεγάλης Ελλάδος των δύο ηπείρων δύο ηπείρων [Ευρώπη-Ασία] και των πέντε θαλασσών [Αιγαίο-Ιόνιο-Μεσόγειος-Εύξεινος πόντος (Μαύρη θάλασσα)-Προποντίδα]» του Ελ. Βενιζέλου όπως και το ιδεολόγημα της «Μεγάλης ιδέας» του αντιβενιζελισμού , έγιναν εφιάλτης και ναυάγησαν  οριστικά στα νερά του κόλπου της Σμύρνης.

 

* τ. Κοινοτάρχης Βαγίων-τ. Γεν. Γραμ. ΚΕΔΚΕ -  Επαμεινώνδου 71 Θήβα -  theopapaio@gmail.com   -  http://kadmos35.blogspot.gr/    https://www.facebook.com/theodore.papaioannou