Ναπολεόντεια οχυρωματική τεχνική από τον μηχανικό Μιχαήλ Κοκκίνη στο Μεσολόγγι το 1821

από την Αγγελική Θ. Παπαϊωάννου*&  τον Θεόδωρο Κ. Παπαϊωάννου**

 Το 18^ο αιώνα το Μεσολόγγι με το μόχθο των κατοίκων , τα αγαθά της γης και της λιμνοθάλασσας, ήταν από τις σημαντικότερες και πλέον ευημερούσες πόλεις της δυτικής Ελλάδας. Η οικονομική άνεση του επέτρεπε να οχυρώσει τη θέση του  με την κατασκευή και συντήρηση αμυντικών έργων.

Βόρεια και Ανατολικά με το επίπεδο έδαφος της σε ακτίνα τεσσάρων και πλέον χιλιομέτρων, δεν είχε καμία φυσική οχυρωματική κάλυψη.   Δυτικά και Νότια το  φυσικό ανασχετικό εμπόδιο της λιμνοθάλασσας δυσχέραινε την πρόσβαση που γινόταν μόνο με πλοιάρια μέσω μιας στενής διώρυγας τον «αυλαίμονα».  Αυτόν επιτηρούσε από το 1806 το μικρό οχύρωμα που κατασκεύασε πάνω στο νησάκι Βασιλάδι ο Αλή Πασάς.   Κατά τη διάρκεια της αναταραχής που δημιούργησε στη νότια Ελλάδα ο άτυχος ξεσηκωμός του 1770 , κατασκεύασαν περιμετρικά της πόλης  κάποια οχυρωματικά έργα που απεικονίζονται σε αγγλικό χάρτη του 1795 και κυρίως έσκαψαν μια αμυντική τάφρο.

 Με την εκδήλωση της Ελληνικής Επανάστασης το 1821, οι Μεσολογγίτες, αφού έδιωξαν τους λιγοστούς Τούρκους της πόλης τους, επισκεύασαν και ανανέωσαν τις ισχνές οχυρώσεις.

Η προνοητική αυτή ενέργεια αποδείχθηκε σωτήρια λίγο αργότερα, όταν μετά την καταστρεπτική για τους Έλληνες μάχη του Πέτα, τον Ιούλιο του 1822, οθωμανικά στρατεύματα κινήθηκαν προς το Νότο για να καταπνίξουν την Επανάσταση.   Τότε το Μεσολόγγι ήταν η μόνη σημαντική στρατηγική θέση στη δυτική Στερεά Ελλάδα που έλεγχαν οι  Έλληνες γιατί αντιστάθηκε περίπου 6 μήνες. σθεναρά και επιτυχώς  στην πρώτη του πολιορκία.    Αυτό κατέδειξε την ανάγκη άμεσης ισχυροποίησης των οχυρώσεων της πόλης.       Η μελέτη ο εκσυγχρονισμός και η ανακατασκευή της οχύρωσης ανατέθηκε στον μόλις αφιχθέντα στο Μεσολόγγι από την Ιταλία Χιώτη μηχανικό Μιχαήλ Κοκκίνη   που χαρακτήρισε την οχύρωση ως : «ιερόν έργον του Γένους» και συνεργάσθηκε  με τον αρχιτέκτονα Σταύρο Κουτζούκη.

Σπούδασε μηχανικός στη ναπολεόντεια Γαλλία, που τότε είχε αναπτύξει ιδιαίτερα  την οχυρωματική τεχνική . Ήταν θαυμαστής των Γάλλων στρατιωτικών μηχανικών Μονταλαμπέρ και Κλεράκ και οπαδός της σχολής του αρχιτέκτονα φρουρίων Βομπάν.     Μοίρασε τους εργάτες που θα εκτελούσαν το έργο σε τέσσερις εκατονταρχίες, με έναν επιστάτη για κάθε δέκα εργάτες.  Συγκρότησε συνεργεία εκσκαφέων  και χτιστών. Καθόρισε το ωράριο  εργασίας και ανάπαυσης του προσωπικού.    Έλεγχε καθημερινά όσους από τους εργάτες ισχυρίζονταν ότι ήταν άρρωστοι και απέλυε όσους απειθούσαν.  Πολλοί κάτοικοι της πόλης βοήθησαν με προσωπική τους εργασία.      Ζήτησε από τους αξιωματούχους της πόλης να του ορίσουν ειδική θέση στην προκυμαία του λιμανιού για εκφόρτωση υλικών ( ξυλείας , άμμου  κλπ).    Για λόγους ασφαλείας απαγόρευσε την επίσκεψη στο έργο κάθε  ξένου προς αυτό χωρίς έγγραφη άδεια.  Τέλος σε βάρος των προμηθευτών ασβέστη που καθυστέρησαν την παράδοση του, ζήτησε να καταλογισθούν  άμεσα τα μεροκάματα των χτιστών για όσο χασομέρησαν απ΄αυτό τον λόγο      Οι εργασίες άρχισαν 7 Μαΐου 1823 , κράτησαν μέχρι τα τέλη του επόμενου έτους και ολοκληρώθηκαν λίγους μήνες πριν την τελευταία πολιορκία του Μεσολογγίου.

Ο Μαυροκορδάτος  εκτιμούσε  και ενθάρρυνε διαρκώς τον Κοκκίνη για την έντεχνο  ολοκλήρωση των οχυρώσεων  και εξασφάλισε -πλην των άλλων - 4000 τάλιρα από το πρώτο δάνειο που συνήψε Ελληνική κυβέρνηση στο εξωτερικό. Το σχήμα του οχυρωμένου περιβόλου της πόλης ήταν ασύμμετρο επτάγωνο και ο Κοκκίνης το ονόμασε «επτάγωνο αρ.1».    Οι ισχυρότερες των οχυρώσεων αναπτύσσονταν επί τεθλασμένης, πριονωτής γραμμής, βόρεια και εν μέρει ανατολικά της πόλης που ήταν και οι πλέον ευάλωτες .

Οι οχυρώσεις μήκους περίπου 2000 μ. έγιναν όχι ιδιαίτερα ψηλές –  ύψους μόλις 3.5μ.- αλλά πολύ ανθεκτικές, στα πλήγματα του εχθρικού πυροβολικού και σε ενδεχόμενες υπονομεύσεις    Τα τείχη ήταν λιθόκτιστα ισχυροποιημένα με ασβεστοκονίαμα,  ευρύτατα στη βάση και με έντονη κλίση, περίπου 30^ο  στα ανώτερα εξωτερικά τους σημεία, έτσι ώστε και τα βλήματα του εχθρικού πυροβολικού να εξοστρακίζονται πάνω στις σκληρές λίθινες επιφάνειες τους χωρίς να τα βλάπτουν και η αναρρίχηση επιτιθέμενων πολιορκητών  εφοδιασμένων με κλίμακες, να είναι δύσκολη.

 Δύο στην ουσία προμαχώνες, ο ένας ευρύτατος και στραμμένος προς το Βορρά (του Φρανκλίνου) και ο άλλος στραμμένος προς τα ανατολικά (του Γουλιέλμου της Οράγγης), βοηθούσαν αποτελεσματικά στην καλύτερη οργάνωση της άμυνας των τειχών και στην ασφαλή πλαγιοφύλαξή τους.   Η παλιά τάφρος που χώριζε την πόλη από τη στερεοελλαδίτικη γη, διαπλατύνθηκε κατά περίπου 8μ. , βάθυνε κατά 2μ. και την γέμισαν με θαλασσινό νερό .     Εκτός της τάφρου έσκαψαν  πρόταφρο με προστατευτικά αναχώματα σε πολλά σημεία των χερσαίων οχυρώσεων.   Τα αναχώματα αποδείχθηκαν πολύ χρήσιμα βοηθητικά οχυρωματικά έργα, γιατί πίσω από αυτά συγκεντρώνονταν σε μεγάλες ομάδες αθέατοι, από τους πολιορκητές, οι υπερασπιστές του Μεσολογγίου κάθε φορά που ενεργούσαν αιφνιδιαστικές επιθέσεις εναντίον του εχθρικού στρατοπέδου.   Πίσω από τα αναχώματα στην πρόταφρο συγκεντρώθηκε η Φρουρά το βράδυ της ηρωικής Εξόδου.

 Τέλος οι οχυρώσεις ενισχύθηκαν με 48 κανόνια και 4 βομβοβόλα (χαβάνια) με στραμμένα τα σκοτεινά τους στόμια (μπούκες) απειλητικά στην κατεύθυνση απ’ όπου περίμεναν την οθωμανική επίθεση .    Για να τιμήσει ο Κοκκίνης  ηρωικές προσωπικότητες διακριθείσες  στους αγώνες υπέρ της ελευθερίας, έδωσε τα ονόματα των στα πυροβολεία ( πχ του Ρήγα, του Σαχτούρη στη νησίδα Μαρμαρού και του Σκεντέρμπεη) πάνω στα οποία είχαν τοποθετηθεί τα κανόνια .   Εκτός πόλης κατεδάφισαν τα λίγα κτίρια, ανάμεσα τους και τους ναούς του Αγ. Δημητρίου και του Αγ. Αθανασίου, ώστε να μην εμποδίζεται η γραμμή του πυρός των πυροβόλων των οχυρώσεων, αλλά και να μη βρίσκουν σημεία στήριξης και καταφύγια μέσα σ’ αυτά τα σουλτανικά στρατεύματα.   Αυτά έφτασαν στο Μεσολόγγι την άνοιξη του 1825 και κράτησε περίπου ένα χρόνο η τελευταία αυτή πολιορκία. Ρίχτηκαν από το εχθρικό πυροβολικό περισσότερες από 100.000 βόμβες και κάθε είδους βλήματα πυροβολικού.    Τα περισσότερα σπίτια έγιναν σωροί ερειπίων και οι οχυρώσεις δοκιμάστηκαν σκληρά.    Οι υπερασπιστές της πόλης μετέφεραν τις πέτρες από τα κατεστραμμένα σπίτια στα τείχη για να επισκευάσουν  τα ρήγματα    Τη νύχτα της ηρωικής Εξόδου 10^η  Απριλίου 1826, σκοτώθηκε ο δημιουργός των οχυρώσεων Μιχαήλ Κοκκίνης.   Το 1829, άρχισαν οι Μεσολογγίτες να επιστρέφουν στην κατεστραμμένη πόλη, τόσο πένητες και ρακένδυτοι, ώστε   για να ξανακτίσουν τα σπίτια τους, όσοι απ’ αυτούς τις αναγνώριζαν αποσπούσαν από τα απομεινάρια  των τειχών αυτές  που είχαν προσφέρει στην επιδιόρθωση των ρηγμάτων. και  έτσι έγιναν νέες εκτεταμένες καταστροφές στα ήδη άγρια δοκιμασθέντα τείχη.      Όμως  επάνω στα τείχη που ο Ιμπραήμ περιφρονητικά χαρακτήρισε «φράχτη» και άστοχα υπολόγισε ότι θα κατελάμβανε μέσα σε 15 ημέρες, γεννήθηκαν τα ηρωικά γεγονότα που δόξασαν τη γενναία Φρουρά και έκαναν γνωστό το Μεσολόγγι ως σύμβολο ελευθερίας και αντίστασης σε ολόκληρη την Ευρώπη.   Για να μη ξεχνάμε, ο Γερμανός ρομαντικός ποιητής Χάινριχ-Λούντβιχ Γκίζεμπρεχτ σε αφιερωμένο στο Μεσολόγγι ποίημα του, ύμνησε αυτό και τον αγώνα όσων πολέμησαν πάνω στα τείχη του , γιατί τελικά τη ζωή των ανθρώπων καταξιώνει ο αγώνας.    Το δήλωσε επιγραμματικά και ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας μετά την σημερινή στρατιωτική παρέλαση  για την επέτειο της 25ης Μαρτίου.

 ‘’ Τίποτα δεν χαρίστηκε στον λαό μας όλα κατακτήθηκαν με αγώνες’’.

*Πολιτικός Μηχανικός Msc ΕΜΠ – Δομοστατικός Σχεδιασμός& Ανάλυση Κατασκευών     **Πολιτικός Μηχανικός ΕΜΠ