Ο συνεχής κύκλος καταρρεύσεων και διασώσεων

Χρονικό και αποτίμηση δεκατριών σύγχρονων οικονομικών κρίσεων

Το αίνιγμα του κεφαλαίου και οι κρίσεις του καπιταλισμού

μετ: Πέτρος Χατζόπουλος

εκδ. Καστανιώτης, 2011, σελ. 298

Η κρίση που άρχισε με τη φούσκα των ακινήτων το 2007, μαζί με τη διασπορά του ρίσκου, προκάλεσε την εξάπλωση του οικονομικού χάους και τη συρρίκνωση, με διαφορετικές συνέπειες από περιοχή σε περιοχή. Το «πότε, πώς και γιατί» η συγκεκριμένη κρίση έπληξε με τέτοια ένταση συγκεκριμένες χώρες, μαζί με μια σειρά πρόσθετων θεμελιωδών ερωτημάτων απασχολούν τη σκέψη και, κυρίως, την καθημερινότητα δισεκατομμυρίων ανθρώπων.

Ο Ντέιβιντ Χάρβεϊ, μέλος της Αμερικανικής Ακαδημίας Τεχνών και Επιστημών, είναι επίτιμος καθηγητής Ανθρωπολογίας στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα του City University της Νέας Υόρκης και ο γεωγράφος που μνημονεύεται περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο στον κόσμο. Στο ελληνικό κοινό είναι γνωστός από τα «Ο νέος ιμπεριαλισμός», «Νεοφιλελευθερισμός: ιστορία και παρόν» (Καστανιώτης), «Η κατάσταση της μετανεωτερικότητας» (Μεταίχμιο), και από τη συμμετοχή του στο συλλογικό «Debtocracy» (Λιβάνης).

Η ροή του κεφαλαίου

Εδώ, «Το αίνιγμα του κεφαλαίου», είναι μια εις βάθος ανάλυση της λειτουργίας του καπιταλιστικού συστήματος, της οικονομικής κρίσης των ημερών μας, αλλά και προσπάθεια κατανόησης και ερμηνείας της οικονομικοπολιτικής δυναμικής του κεφαλαίου.

«Στο βιβλίο, ώς έναν βαθμό, προσπαθώ να αποκαταστήσω την αντίληψη που υπάρχει για τη ροή του κεφαλαίου. Αντιλαμβανόμενοι ορθότερα την αποδιοργάνωση και την καταστροφή στις οποίες όλοι πλέον είμαστε εκτεθειμένοι, ίσως καταφέρουμε να καταλάβουμε τι μπορεί να γίνει για την αντιμετώπισή τους» γράφει ο Χάρβεϊ.

Στήνοντας τον καμβά της ανάλυσής του σε δεκατρείς μείζονες κρίσεις χρέους και σε αντίστοιχες θεραπευτικές από το 1973 έως το 2009, στον φόντο δεκαέξι χρηματοοικονομικών καινοτομιών στην αγορά παραγώγων για το ίδιο διάστημα, σε αρκετά σημεία, ο Χάρβεϊ δίνει την εντύπωση πως προσπαθεί να πιάσει τον μίτο της εξέλιξης και των συστημικών μεταλλάξεων, από εκεί που τον άφησε ο Μαρξ στο τέλος του 19ου αιώνα.

Αντλώντας από την απαράμιλλη σχετική του εμπειρογνωμοσύνη, ανοίγει έναν κόσμο μπερδεμένο, ανήσυχο. Καταδεικνύει ότι οι περιοδικές καταρρεύσεις είναι όχι μόνον αναπόδραστες, αλλά ουσιώδεις για την επιβίωση του καπιταλισμού. Οταν, όμως, οι θεραπευτικές αγνοούν ανθρώπους και πραγματική οικονομία, οι κρίσεις προκαλούν μεγαλύτερη ζημία παρά καλό. Και αν η ουσία του καπιταλισμού είναι η διαφύλαξη της ελευθερίας και των προσωπικών συμφερόντων, τότε, το να μιλάμε για επιβολή ελεγκτικών μηχανισμών και ηθικής -όπως ισχυρίζεται ο Χάρβεϊ- είναι πέρα για πέρα παράλογο, όσο και η ιδέα ότι οι κρίσεις είναι χρήσιμες για την εκλογίκευση των παραλογισμών του καπιταλισμού.

Προς μια μετάβαση

Είναι εφικτό ένα άλλο σύστημα θεσμών; Μπορούν να σταματήσουν οι συνέπειες της εξαπάτησης και του τυχαίου που βαπτίζονται ασφάλεια και όπου η ευτυχία του ανθρώπινου γένους θεωρείται ανάξια λόγου ή προσοχής;

Ακόμα κι αν μπορούν να δημιουργηθούν τέτοιες πολιτικές, δεν αρκεί να μοιάζουν πολύ διαφορετικές από αυτές του παρελθόντος - και εδώ, μιλάει ένας βαθύς μελετητής του φαινομένου της εμπέδωσης του φιλελευθερισμού κατά τον 20ό αιώνα.

Θα πρέπει, κατά τον Χάρβεϊ, να βρεθεί μια εναλλακτική. Οχι μόνον με παγκόσμιο κίνημα - φραγμό στην παλίρροια των αυτοκαταστροφικών καπιταλιστικών συμπεριφορών, αλλά με την οικοδόμηση νέων μαζικών οργανωτικών δομών, ή και με νέα συλλογικά υποκείμενα, νοητικές συλλήψεις, νέες τεχνολογίες και συστήματα παραγωγής και κατανάλωσης… με ανασχεδιασμό της αστικοποιημένης καθημερινότητας. Δηλαδή, ο Χάρβεϊ προτείνει, τώρα, το «σχέδιο Α», το «σχέδιο Β» κ.λπ., που λείπουν από την Ελλάδα, τον ευρωπαϊκό Νότο, τον κόσμο, στο πλαίσιο βέβαια μιας, τρόπον τινά, αντικαπιταλιστικής μετάβασης.

Οι απόστολοι του κεφαλαίου, και όλοι όσοι παρασιτούν από τη χρηματιστική οικονομία, θα κάνουν ό,τι μπορούν για να αποτρέψουν μια τέτοια μετάβαση, όσο κι αν αυτή επιβάλλεται από τις συνθήκες. Αλλά, όπως καταλήγει ο συγγραφέας, το καθήκον της μετάβασης βαραίνει εμάς κι όχι το κεφάλαιο. Ή, όπως συμβούλευε ο Σαίξπηρ: «Το σφάλμα… δεν βρίσκεται στ' αστέρια μας, αλλά στον χαμερπή εαυτό μας». Αυτή τη στιγμή, όπως άλλωστε διατείνεται ο Γουόρεν Μπάφετ, η τάξη του κερδίζει. Το άμεσο καθήκον μας είναι να αποδείξουμε ότι σφάλλει.