Υπόδειγμα Ορθόδοξης Ναοδομίας, κατά τον άγιο Γρηγόριο Νύσσης

απο τον πολιτικο μηχανικό Θεόδωρο Κ.  Παπαϊωάννου

Με αφορμή το ομότιτλο βιβλίο του αρχιτέκτονα Βασίλη Αν. Χαρίση.

 Η Ναοδομία είναι μάθημα των Αρχιτεκτονικών τμημάτων των πού διδάσκεται στα Πολυτεχνεία . Οι πολιτικοί μηχανικοί  δεν διδάσκονται αυτό το μάθημα ,αλλά στην επαγγελματική μου διαδρομή διαβάζοντας κάποια βιβλία και ρωτώντας μπόρεσα να μελετήσω και να κατασκευάσω 4 ναούς.

Ο κ. Χαρίσης στο βιβλίο του που διάβασα πρόσφατα, υλοποιεί σχεδιαστικά την σύλληψη  και περιγραφή  Ναού από τον άγιο Γρηγόριο Νύσσης πού περιέγραψε με επιστολή του προς τον επίσκοπο Ικονίου Αμφιλόχιο.    Στην επιστολή του, αρχίζει από κατόψεις και τομές, και τα γενικότερα αρχιτεκτονικά σχέδια, αναλύει τα τεχνικά στοιχεία, τα υλικά και τον τρόπο κατασκευής, την στατική επάρκεια του ναού, συνεχίζει με τον προϋπολογισμό, τον χρονικό προγραμματισμό και την συμφωνία ανάθεσης του έργου και καταλήγει σε αισθητικές παραμέτρους που αφορούν μορφές, κλίμακες, φως, ήχο, σύμβολα.  Όλα αυτά τα τεκμηριώνει και τα παρουσιάζει και με σχέδια . Ολόκληρη η επιστολή είναι μεταφρασμένη στις σελ. 22-29 του βιβλίου και αποσπάσματα της σχολιάζονται παρακάτω.  «Το σχήμα του ναού είναι σταυρός που σχηματίζεται, όπως φαίνεται από 4 ξεχωριστούς χώρους, που οι συμβολές των χώρων αυτών ενώνονται μεταξύ των και σχηματίζουν την σταυροειδή κάτοψη .   Στη συμβολή  των 4 σκελών του σταυρού υπάρχει κύκλος με εγγεγραμμένο κανονικό 8γωνο .   Οι 4  πλευρές του 8γώνου, πού βρίσκονται διαμετρικά απέναντι η μία ως προς την άλλη, συνδέουν με αψίδες τους παρακείμενους 4 χώρους  με τον κεντρικό κύκλο (κανονικό 8γωνο). Οι άλλες 4 πλευρές του 8γώνου, που βρίσκονται μεταξύ των τετραγώνων χώρων , αλλά κάθε μία από αυτές θα είναι ημικύκλιο που αναπτύσσεται προς τα άνω κοχλιοειδώς και θα στηρίζεται πάνω σε αψίδα.   Και εδώ θα είναι 8 όλες οι αψίδες, με τις οποίες εκ παραλλήλου τα τετράγωνα και τα ημικύκλια θα συνδέονται με τον μεσαίο χώρο.  Μεταξύ δε των διαγωνίων πεσσών θα ανεγερθούν ισάριθμοι κίονες για λόγους αισθητικής αλλά και αντοχής. οι κίονες αυτοί θα έχουν από πάνω τους αψίδες, που θα κατασκευαστούν συγχρόνως με τις εξωτερικές. Πάνω από αυτές τις 8 αψίδες, για λόγους συμμετρίας με τα υπερκείμενα παράθυρα, θα ανυψωθεί ο 8γωνικός χώρος σε 4 πήχεις επί πλέον, ώστε το σχήμα ανάπτυξης της οροφής του να είναι τρούλος κωνοειδούς μορφής με πλατιά βάση η οποία θα καταλήγει σε οξεία σφήνα.   Οι διαστάσεις κάθε ορθογωνικού οίκου θα είναι 8 πήχεις κατά το πλάτος και μιάμιση φορά μεγαλύτερες κατά το μήκος, και το ύψος θα είναι όσο η αναλογία ως προς το πλάτος απαιτεί.   Οι ίδιες διαστάσεις θα διατηρηθούν και για τα ημικύκλια.  Επίσης το συνολικό διάστημα μεταξύ των πεσσών θα εκτείνεται σε 8 πήχεις και το πλάτος θα καθορισθεί από τον κύκλο με κέντρο το μέσο της πλευράς και φθάνοντας στο άκρο της.   Και αυτών το ύψος θα είναι όσο η αναλογία ως προς το πλάτος απαιτεί. Το πάχος του τοίχου εξωτερικά των διαστάσεων που μετρήθηκαν στο εσωτερικό θα είναι 3 πόδια και θα περιβάλλει όλο το έργο».

 Στο 1^ο μέρος της επιστολής δίνονται με  ακρίβεια τα κατασκευαστικά στοιχεία του ναού περιγραφικά,  χωρίς  σχέδιο, γιατί αν υπήρχε, θα το έστελνε συνημμένο με την επιστολή ή  θα το ανέφερε.  

 Στο 2^ο μέρος της επιστολής ο άγιος Γρηγόριος φαίνεται ότι έχει διερευνήσει σύμφωνα με την ιδέα του για το ναό– τις παραμέτρους της κατασκευής (υλικά, δαπάνη, χρονικό προγραμματισμό) πού γνωστοποιεί στον Αμφιλόχιο και του ζητά να συνυπολογίσει τον αριθμό των εργατών που θα στείλει, ώστε να μην είναι λιγότεροι ούτε περισσότεροι από τους απαιτούμενους και σε συνεργασία με τους ντόπιους να τελειώσουν την κατασκευή στο συντομότερο χρόνο και με το μικρότερο κόστος.

Η εποχή που γράφτηκε η επιστολή (τέλος 4ου μ.Χ αιώνα)   ήταν πυκνή σε γεγονότα για την Εκκλησία. Η ειδωλολατρία δεν είχε ακόμα εκλείψει ,στο εσωτερικό της Εκκλησίας αναφύονταν αιρέσεις και όλα αυτά συνέπεσαν με την εποχή Οικουμενικών Συνόδων στις οποίες διατυπώθηκε το Σύμβολο της Πίστεως. Ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης επηρεάστηκε έντονα από την ενεργό συμμέτοχη που είχε στα παραπάνω ιστορικά γεγονότα.

Έτσι προέκυψε η νοητική σύλληψη ,η περιγραφή με όλες τις λεπτομέρειες και διατύπωση  στην επιστολή χωρίς σχέδια , ενός επιβλητικού ναού, ενός  συμβόλου «θεοφανείας» - που να λειτουργεί συγκινησιακά, ενός κτιστού χώρου για να «χωρέσει τον Αχώρητον».