• Την Μ. Τρίτη, «το καλεί η μέρα», όπως λέμε, να αναφερθούμε στην έξοχη υμνογράφο Κασσιανή, της οποίας το Τροπάριο απόψε ψάλλεται τελευταίο στην Ακολουθία του Νυμφίου.
Γυναίκα υμνογράφος κατά τον 9ο αι., οπωσδήποτε είναι εξαίρεση!
Στο Βυζάντιο η μόρφωση των κοριτσιών που ανήκαν στην αστική τάξη, όπως γράφει ο Φ. Κουκουλές, περιοριζόταν σε ανάγνωση, γραφή, ιερά ιστορία, αριθμητική και ωδική.
Η ευρύτερη παιδεία ήταν προνόμιο των κοριτσιών της αριστοκρατίας ή μάλλον των παλατιανών. Κόρη αυτοκράτορα ήταν η Άννα Κομνηνή, που έγραψε την «Αλεξιάδα», αλλά και η Ευδοκία που μετέφρασε τον Όμηρο, δεν ήταν μόνο αυτοκράτειρα, αλλά είχε γεννηθεί και μεγαλώσει στην Αθήνα.
Η Κασσιανή ή Κασσία ή Εικασία (γνωστή στις πηγές και ως Κασσιανή, Ικασία και Κασία) γεννήθηκε ίσως μεταξύ 811-815 μ.Χ. και το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της το πέρασε σε μοναστήρι. Ήταν κόρη βυζαντινού τιτλούχου και ο Θεοδ. Στουδίτης, σε επιστολή του την αποκαλεί «κανδιδατόρισσα», δηλ. κόρη κανδιδάτου (τίτλος αυλικού αξιωματούχου, τον οποίο απένεμε ο αυτοκράτωρ). Η Κασσιανή ζούσε στο περιβάλλον του Ιερού Παλατίου και έτσι εξηγείται η μεγάλη μόρφωσή της. Ακόμη και ο τίτλος και το αξίωμα του πατέρα της εξηγούν και την πρόσκλησή της ανάμεσα στις καλλονές που η χήρα αυτοκράτειρα Ευφροσύνη συγκέντρωσε για να διαλέξει σύζυγο ο πρόγονός της Θεόφιλος.
Η Κασσιανή περιγράφεται ως «πλουσία, ωραία και σοφή νέα, ευσεβής παρθένος και οσία ασκήτρια». Η ζωή της συνδέθηκε με θρύλους και παραδόσεις, οι οποίοι προήλθαν από την στιχομυθία της Κασσιανής με τον αυτοκράτορα Θεόφιλο (829-842). Οι βυζαντινοί χρονογράφοι αναφέρουν ότι η Ευφροσύνη, μητριά του Θεόφιλου, κάλεσε στα ανάκτορα, επιλεκτικά, τις ωραίες νέες της βυζαντινής αυτοκρατορίας, οι οποίες είχαν τα σχετικά προσόντα για να επιλέξει σύζυγο ο Θεόφιλος. Ο Θεόφιλος θα χάριζε χρυσό μήλο σ’ αυτή που θα επέλεγε. Εντυπωσιασμένος από την ωραιότητα της Κασσιανής, ο Θεόφιλος στάθηκε μπροστά της και είπε το πολυθρύλητο: «ως αρ’ εκ γυναικός ερρύη τα φαύλα» (εκ γυναικός προήλθαν στον κόσμο όλα τα κακά, δηλ. από την Εύα). Η νεαρά κόρη κοκκίνησε, χωρίς να χάση την ετοιμότητά της αλλά και με σεμνότητα απάντησε ευστοχώτατα στον αυτοκράτορα: «Αλλά εκ γυναικός πηγάζει τα κρείττω» (αλλά από την γυναίκα πηγάζουν όλα τα καλά και εννοούσε ότι από την Θεοτόκο εγεννήθη ο Κύριος). Ο Θεόφιλος έμεινε κατάπληκτος από την απάντηση και την παρρησία της Κασσιανής. Ο Θεόφιλος ήταν φιλόκαλος και λόγιος, αλλά όχι πολύ ευφυής, «μικρού και δεσποτικού χαρακτήρος». Μετά τον διάλογο την προσπερνά και προσφέρει το χρυσό μήλο στη Θεοδώρα από την Παφλαγονία, η οποία και έγινε αυτοκράτειρα. Ο εγωισμός του Θεόφιλου τον τιμώρησε για πάντα... Η Κασσιανή ίδρυσε μονή, γνωστή στην Κωνσταντινούπολη ως Μονή της Εικασίας, η οποία εκτίσθη «παρά Εικασίας ευσεβεστάτως και ωραίας τω είδει», όπως αναφέρουν οι βυζαντινοί χρονογράφοι. Η Κασσιανή αφιερώθηκε στην άσκηση και στην υμνογραφία.
Το ιδιόμελο τροπάριό της «Κύριε η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή...» που ψάλλεται στον Όρθρο και τον Εσπερινό της Μ. Τρίτης, συνδέεται με την αναζήτησή της από τον αυτοκράτορα Θεόφιλο και συγκινεί με την συναισθηματική φόρτιση, το οποίο δεν είναι αληθές. Με την θαυμάσια ποίησή της η Κασσιανή «έχει αποκτήσει υψηλοτέραν περιωπήν, παρά εάν διήρχετο τον βίον, όπως άλλαι βυζαντιναί βασίλισσαι. Και η υψηλή αυτής ποίησις είναι τα μόνα τεκμήρια του βίου της».
Πότε άρχισε το ποιητικό της έργο η Κασσιανή δεν είναι γνωστό. Έγραψε και ποιήματα που δεν ανήκουν στον θρησκευτικό κύκλο και διακρίνονται για τον επιγραμματικό τρόπο. Απ’ αυτά, αρκετοί στίχοι είναι πολύ γνωστοί και ως γνωμικά:
«Ει το φέρον σε φέρει / φέρε και φέρον
όπως επίσης: Φίλον γνήσιον / η περίστασις δείξει
ακόμη: Πάντας αγάπα / μη θάρρει δε τοις πάσι
και άλλα. Εκτός από ύμνους για τις μεγάλες δεσποτικές και θεομητορικές εορτές, έχει γράψει και για 16 εορτές αγίων, εκ των οποίων οι 7 είναι γυναίκες. Το υμνογραφικό έργο της Κασσιανής διακρίνεται για το ύφος και την πρωτότυπη σύλληψη του θέματος.
Ο Πατριάρχης Νικόδημος Κάλλιστος κατατάσσει την Κασσιανή μεταξύ των 12 αρίστων υμνογράφων.
Και μόνο η παρουσία της σ’ ένα σφόδρα υπερσυντηρητικό και ανδροκρατούμενο Βυζάντιο δείχνει την αξία της.
Η περίπτωση επιλογής συζύγου για τον Θεόφιλο δεν ήταν η μοναδική. Η μητριά του Θεόφιλου Ευφροσύνη, που οργάνωσε και την εκδήλωση, ήταν κόρη του Κωνσταντίνου ΣΤ’ και η γιαγιά της Ειρήνη η Αθηναία (απ. 803) το ίδιο είχε κάνει για τον πατέρα της Ευφροσύνης. Είχε καλέσει στο παλάτι δέκα κόρες, τις ωραιότατες της αυτοκρατορίας, για να διαλέξη ο γυιος της Κωνσταντίνος την νύφη. Προσόν δηλ. η εμφάνιση. Τι απατηλό κριτήριο!..
Το έθιμο διατηρήθηκε στην αυλή των Τσάρων της Ρωσίας μέχρι τον 17ο αιώνα, όπου και κρατήθηκε η βυζαντινή παράδοση. Στη Ρωσία εστέλλοντο διαταγές – τα «ουκάζια» - σε όλους τους διοικητές των επαρχιών να εκλέξουν τις ωραιότερες κόρες και να τις στείλουν στη Μόσχα. Απειλούσαν με μεγάλες ποινές τους ευγενείς που έκρυβαν τις κόρες τους. Συγκέντρωναν τα κορίτσια στο Κρεμλίνο και αφού έκαναν πρώτη και δεύτερη επιλογή κατέληγαν σε 12, από τις οποίες ο Τσάρος επέλεγε την σύζυγο.
Ο Ιβάν ο Τρομερός (1530-1584) είχε συγκεντρώσει 2.000 ωραίες νέες! Το έθιμο πρώτος το εισήγαγε ο πατέρας του, που ήταν γυιος της βυζαντινής πριγκήπισσας Σοφίας Παλαιολογίνας, η οποία και είχε φέρει συνήθειες των βυζαντινών στην αυλή των Τσάρων.
Καλή Ανάσταση σε όλους!
Γυναίκα υμνογράφος κατά τον 9ο αι., οπωσδήποτε είναι εξαίρεση!
Στο Βυζάντιο η μόρφωση των κοριτσιών που ανήκαν στην αστική τάξη, όπως γράφει ο Φ. Κουκουλές, περιοριζόταν σε ανάγνωση, γραφή, ιερά ιστορία, αριθμητική και ωδική.
Η ευρύτερη παιδεία ήταν προνόμιο των κοριτσιών της αριστοκρατίας ή μάλλον των παλατιανών. Κόρη αυτοκράτορα ήταν η Άννα Κομνηνή, που έγραψε την «Αλεξιάδα», αλλά και η Ευδοκία που μετέφρασε τον Όμηρο, δεν ήταν μόνο αυτοκράτειρα, αλλά είχε γεννηθεί και μεγαλώσει στην Αθήνα.
Η Κασσιανή ή Κασσία ή Εικασία (γνωστή στις πηγές και ως Κασσιανή, Ικασία και Κασία) γεννήθηκε ίσως μεταξύ 811-815 μ.Χ. και το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της το πέρασε σε μοναστήρι. Ήταν κόρη βυζαντινού τιτλούχου και ο Θεοδ. Στουδίτης, σε επιστολή του την αποκαλεί «κανδιδατόρισσα», δηλ. κόρη κανδιδάτου (τίτλος αυλικού αξιωματούχου, τον οποίο απένεμε ο αυτοκράτωρ). Η Κασσιανή ζούσε στο περιβάλλον του Ιερού Παλατίου και έτσι εξηγείται η μεγάλη μόρφωσή της. Ακόμη και ο τίτλος και το αξίωμα του πατέρα της εξηγούν και την πρόσκλησή της ανάμεσα στις καλλονές που η χήρα αυτοκράτειρα Ευφροσύνη συγκέντρωσε για να διαλέξει σύζυγο ο πρόγονός της Θεόφιλος.
Η Κασσιανή περιγράφεται ως «πλουσία, ωραία και σοφή νέα, ευσεβής παρθένος και οσία ασκήτρια». Η ζωή της συνδέθηκε με θρύλους και παραδόσεις, οι οποίοι προήλθαν από την στιχομυθία της Κασσιανής με τον αυτοκράτορα Θεόφιλο (829-842). Οι βυζαντινοί χρονογράφοι αναφέρουν ότι η Ευφροσύνη, μητριά του Θεόφιλου, κάλεσε στα ανάκτορα, επιλεκτικά, τις ωραίες νέες της βυζαντινής αυτοκρατορίας, οι οποίες είχαν τα σχετικά προσόντα για να επιλέξει σύζυγο ο Θεόφιλος. Ο Θεόφιλος θα χάριζε χρυσό μήλο σ’ αυτή που θα επέλεγε. Εντυπωσιασμένος από την ωραιότητα της Κασσιανής, ο Θεόφιλος στάθηκε μπροστά της και είπε το πολυθρύλητο: «ως αρ’ εκ γυναικός ερρύη τα φαύλα» (εκ γυναικός προήλθαν στον κόσμο όλα τα κακά, δηλ. από την Εύα). Η νεαρά κόρη κοκκίνησε, χωρίς να χάση την ετοιμότητά της αλλά και με σεμνότητα απάντησε ευστοχώτατα στον αυτοκράτορα: «Αλλά εκ γυναικός πηγάζει τα κρείττω» (αλλά από την γυναίκα πηγάζουν όλα τα καλά και εννοούσε ότι από την Θεοτόκο εγεννήθη ο Κύριος). Ο Θεόφιλος έμεινε κατάπληκτος από την απάντηση και την παρρησία της Κασσιανής. Ο Θεόφιλος ήταν φιλόκαλος και λόγιος, αλλά όχι πολύ ευφυής, «μικρού και δεσποτικού χαρακτήρος». Μετά τον διάλογο την προσπερνά και προσφέρει το χρυσό μήλο στη Θεοδώρα από την Παφλαγονία, η οποία και έγινε αυτοκράτειρα. Ο εγωισμός του Θεόφιλου τον τιμώρησε για πάντα... Η Κασσιανή ίδρυσε μονή, γνωστή στην Κωνσταντινούπολη ως Μονή της Εικασίας, η οποία εκτίσθη «παρά Εικασίας ευσεβεστάτως και ωραίας τω είδει», όπως αναφέρουν οι βυζαντινοί χρονογράφοι. Η Κασσιανή αφιερώθηκε στην άσκηση και στην υμνογραφία.
Το ιδιόμελο τροπάριό της «Κύριε η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή...» που ψάλλεται στον Όρθρο και τον Εσπερινό της Μ. Τρίτης, συνδέεται με την αναζήτησή της από τον αυτοκράτορα Θεόφιλο και συγκινεί με την συναισθηματική φόρτιση, το οποίο δεν είναι αληθές. Με την θαυμάσια ποίησή της η Κασσιανή «έχει αποκτήσει υψηλοτέραν περιωπήν, παρά εάν διήρχετο τον βίον, όπως άλλαι βυζαντιναί βασίλισσαι. Και η υψηλή αυτής ποίησις είναι τα μόνα τεκμήρια του βίου της».
Πότε άρχισε το ποιητικό της έργο η Κασσιανή δεν είναι γνωστό. Έγραψε και ποιήματα που δεν ανήκουν στον θρησκευτικό κύκλο και διακρίνονται για τον επιγραμματικό τρόπο. Απ’ αυτά, αρκετοί στίχοι είναι πολύ γνωστοί και ως γνωμικά:
«Ει το φέρον σε φέρει / φέρε και φέρον
όπως επίσης: Φίλον γνήσιον / η περίστασις δείξει
ακόμη: Πάντας αγάπα / μη θάρρει δε τοις πάσι
και άλλα. Εκτός από ύμνους για τις μεγάλες δεσποτικές και θεομητορικές εορτές, έχει γράψει και για 16 εορτές αγίων, εκ των οποίων οι 7 είναι γυναίκες. Το υμνογραφικό έργο της Κασσιανής διακρίνεται για το ύφος και την πρωτότυπη σύλληψη του θέματος.
Ο Πατριάρχης Νικόδημος Κάλλιστος κατατάσσει την Κασσιανή μεταξύ των 12 αρίστων υμνογράφων.
Και μόνο η παρουσία της σ’ ένα σφόδρα υπερσυντηρητικό και ανδροκρατούμενο Βυζάντιο δείχνει την αξία της.
Η περίπτωση επιλογής συζύγου για τον Θεόφιλο δεν ήταν η μοναδική. Η μητριά του Θεόφιλου Ευφροσύνη, που οργάνωσε και την εκδήλωση, ήταν κόρη του Κωνσταντίνου ΣΤ’ και η γιαγιά της Ειρήνη η Αθηναία (απ. 803) το ίδιο είχε κάνει για τον πατέρα της Ευφροσύνης. Είχε καλέσει στο παλάτι δέκα κόρες, τις ωραιότατες της αυτοκρατορίας, για να διαλέξη ο γυιος της Κωνσταντίνος την νύφη. Προσόν δηλ. η εμφάνιση. Τι απατηλό κριτήριο!..
Το έθιμο διατηρήθηκε στην αυλή των Τσάρων της Ρωσίας μέχρι τον 17ο αιώνα, όπου και κρατήθηκε η βυζαντινή παράδοση. Στη Ρωσία εστέλλοντο διαταγές – τα «ουκάζια» - σε όλους τους διοικητές των επαρχιών να εκλέξουν τις ωραιότερες κόρες και να τις στείλουν στη Μόσχα. Απειλούσαν με μεγάλες ποινές τους ευγενείς που έκρυβαν τις κόρες τους. Συγκέντρωναν τα κορίτσια στο Κρεμλίνο και αφού έκαναν πρώτη και δεύτερη επιλογή κατέληγαν σε 12, από τις οποίες ο Τσάρος επέλεγε την σύζυγο.
Ο Ιβάν ο Τρομερός (1530-1584) είχε συγκεντρώσει 2.000 ωραίες νέες! Το έθιμο πρώτος το εισήγαγε ο πατέρας του, που ήταν γυιος της βυζαντινής πριγκήπισσας Σοφίας Παλαιολογίνας, η οποία και είχε φέρει συνήθειες των βυζαντινών στην αυλή των Τσάρων.
Καλή Ανάσταση σε όλους!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου