Οι δύο επαναστάσεις του 18ου αι. - Αμερικανική και Γαλλική - άλλαξαν τον ρου της Ιστορίας : «Ολοκληρώθηκαν» όμως;

 

 από τον πολιτικό μηχανικό Θεόδωρο Κ. Παπαϊωάννου *

 

Λέγεται ότι το κακό με τις επαναστάσεις είναι ότι  «ενώ απελευθερώνουν  ιδέες υποδουλώνουν ανθρώπους    Πολλοί ιστορικοί πιστεύουν ότι στην πλειονότητά τους,  αυτές καταλήγουν σε καθεστώτα τυραννικότερα από εκείνα που ανέτρε­ψαν. Άλλωστε, η «επανάσταση» ως έννοια πολύσημη επικαλείται αντιθέσεις διαλεκτικά συνδεόμενες ό­πως: ελπίδα - απογοήτευση, απελευθέρωση - υποδούλωση, σωτηρία - καταδίκη και εν τέλει ζωή - θάνατο.

Η Γαλλική Επανάσταση της 14^ης Ιουλίου 1789, που αποσκοπούσε στην κατάργηση της εξ αντικειμένου ξεπερασμένης φεουδαρχίας με συνακόλουθη χειρα­φέτηση και κατίσχυση της μεσαίας τάξης, υπήρξε επανάσταση εμβλημάτων, συμβόλων («πτώση της Βαστίλης») και χρωμάτων, όπου ανάμεσα στο μπλε, το άσπρο και το κόκκινο, τα χρώματα της γαλλικής ση­μαίας, επικράτησε το τελευταίο, που συμβόλιζε αρχι­κά μεν το αίμα των χριστιανών μαρτύρων, αλλά μετά την κληρονομιά που άφησε η επανάσταση στην αν­θρωπότητα, ως κοσμοϊστορικό συμβάν, ήταν το αίμα εκατοντάδων χιλιάδων θυμάτων του «Μεγάλου Φό­βου» (Αύγουστος 1789) και του «Βασιλείου του Τρό­μου» (1793-94) που συνεπέφερε η «Εποχή του Λό­γου», όταν επιδείχθηκε περιφρόνηση στην ανθρώπι­νη ζωή και παραδόθηκε, ως ιστορική παρακαταθήκη μίσους και αγριότητας στις κατοπινές επαναστάσεις και τους δύο Παγκόσμιους Πολέμους του 20^ου  αιώ­να, προκαλώντας τότε και την έντονη αντίδραση του Edmund Burke  

Η εξέγερση άρχισε με το ελκυστικό «Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφότητα» και τη δημεγερτική Μασσαλιώτιδα του βασιλόφρονα λοχαγού Ρσυζέ ντε Λιλ («contre nous de la tyrannie») για να καταλήξει στη στυγνή τρομοκρατία του Ροβεσπιέρου με άγριες σφαγές πραγματι­κών ή μη εχθρών της επανάστασης, θα μπορούσε να είχε πε­ράσει στην Ιστορία ως φαρσοκωμωδία με στοιχεία υπερρε­αλισμού.

Οι Γάλλοι επαναστάτες θέλησαν να αλλάξουν τον κόσμο αρχίζοντας από το επαναστατικό ημερολό­γιο, όπου οι εβδομάδες είχαν δέκα μέρες και οι μετσνομασθέντες μήνες, τρεις βδομάδες έκαστος και επιβάλλοντας διά του «υπερεπαναστάτη» Jacques Hebert τη λατρεία της «Θεάς της Λογικής», την οποία μάλιστα αυτός εγκατέστησε πανηγυρικά στην Παναγία των Παρισίων .    Το σουρεαλιστικό όμως στοιχείο, ουδόλως ακυρώνει τη σπουδαιότητα μιας επανάστασης στην ισχυρότερη ευρω­παϊκή χώρα που αποτελούσε το 20% τής τότε Ευρώπης και πανικόβαλε τους απανταχού μονάρχες, γιατί η Γαλλία υπο­σχόταν βοήθεια στους λαούς για να εκδιώξουν τους μονάρ­χες τους.   Το απειλητικότατο προς τους Γάλλους πρωσικό - και όχι μόνο - μανιφέστο Brunswick, περί «προστασίας βα­σιλέων», αντί να πτοήσει, εξόργισε.  Ο Λουδοβίκος 16^ος  κα­τηγορήθηκε για συνωμοσία κατά της λαϊκής ελευθερίας και της δημόσιας ασφάλειας και οδηγήθηκε στην γκιλοτίνα στις 17.2.1793.

Από τους κλασικούς χρόνους ήταν σύνηθες να εκπροσωπούνται ιδέες και αφηρημένες έννοιες με αλληγορικές προσωποποιήσεις.   Κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης του 1789, εμφανίστηκαν πολλές αλληγορικές προσωποποιήσεις της Ελευθερίας και της Λογικής.  Αυτές οι δύο φιγούρες συγχωνεύθηκαν τελικά σε μία: μια γυναικεία φιγούρα, που εμφανίζεται είτε καθισμένη είτε όρθια, και φέρει συχνά την τρίχρωμη κονκάρδα της Γαλλίας και τον φρυγικό σκούφο, που φορούσαν οι ελευθερωμένοι σκλάβοι στην Αρχαία Ελλάδα και τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και είναι έμβλημα της ελευθερίας.    Την ονόμασαν Μαριάν, καθώς αυτό το όνομα ήταν ένα από τα πιο διαδεδομένα κατά τον 18^ο   αιώνα στη Γαλλία.  Αυτή η γυναίκα σταδιακά συμβόλιζε την Ελευθερία, τη Λογική, το Έθνος, την Πατρίδα και τις αρετές της Δημοκρατίας.  Τον Σεπτέμβριο του 1792, η Συμβατική Εθνοσυνέλευση αποφάσισε με διάταγμα ότι η νέα σφραγίδα του κράτους θα αναπαριστά μια όρθια γυναίκα που θα κρατά ένα δόρυ και θα φορά τον φρυγικό σκούφο.    Κατά τη διάρκεια της 3^ης  Δημοκρατίας, τα αγάλματα και ειδικά οι προτομές της Μαριάν πολλαπλασιάστηκαν, ιδιαίτερα στα δημαρχεία, μερικές φορές στερούνται του φρυγικού καλύμματος που θεωρήθηκε υπερβολικά προκλητικό για διάδημα ή στέμμα.    Η επίσημη προτομή της Μαριάν είχε αρχικά ανώνυμα χαρακτηριστικά, εμφανιζόμενη ως γυναίκα του λαού.  Από το 1969, ωστόσο, η προτομή της Μαριάν αλλάζει με την πάροδο των ετών και αντικαθίσταται από νέα μορφή παίρνοντας τα χαρακτηριστικά γυναικών διακεκριμένων ,γοητευτικών  και δημοφιλών Γαλλίδων  ώστε με τις εμβληματικές  φιγούρες  να επισφραγίσουν  συμβολικά τη διαχρονικότητα της Γαλλικής Επανάστασης  Ξεκίνησαν  από την ηθοποιό Μπριζίτ Μπαρντό. Ακολούθησαν η τραγουδίστρια Μιρέιγ Ματιέ (1978), η ηθοποιός Κατρίν Ντενέβ (1985), το μοντέλο Ινές ντε Λα Φρενσάνζ (1989), η ηθοποιός Λετίσια Καστά (2000) και η παρουσιάστρια Εβελίν Τομά (2003).   

• Αντιδιασταλτικά , η Αμερικανική Επανάσταση της 4^ης Ιουλίου 1776, μολονότι υπήρξε, όπως κι η γαλλική, τέκνο του Διαφωτισμού, διέφερε ριζικά αφού, αντίθετα με το όργιο βίας της Γαλλικής Επανάστασης, η Αμερικανική με τις 13 πο­λιτείες που ζητούσαν ανεξαρτησία από το βασιλιά Γεώργιο Γ', αποτέλεσε συγκριτικά μια «νηφάλια» εξέγερση, με τη συμπαράσταση μάλιστα του κλήρου.     Ήταν μια επανάσταση χωρίς γκιλοτίνες, εμβληματικούς σκούφους και Μασσαλιώτιδες , αλλά και χωρίς θανάτους από πείνα, ανατροπές και καρατομήσεις βασιλιάδων.   Αντί ενός πολύπλοκου και πα­ρανοϊκού ηγέτη όπως ο «αδιάφθορος» Ροβεσπιέρος, εδώ εί­χαμε τον απλοϊκό στρατιωτικό Τζορτζ Ουάσιγκτον, που α­πέρριψε πρόταση να υφαρπάξει την εξουσία, όπως είχε πράξει πριν ο Κρόμγουελ στην Αγγλία.

• Και στις δύο επαναστάσεις, ο λαός ξεσηκώθηκε ενάντια σε μονάρχες, για διαφορετικούς όμως λόγους:  Οι Αμερικα­νοί ήθελαν να απαλλαγούν από δυσβάστακτους φόρους που επέβαλλε ο βρετανικός θρόνος για να καλύψει τα υπέρογκα έξοδα του από τους συνεχείς πολέμους.   Οι Γάλλοι μισούσαν το βασιλιά Λουδοβίκο 16^ο , γιατί με τη σκανδαλώδη κακοδιαχείριση και τις δημοσιονομικές σπατάλες, οδήγησε το λαό στο λιμό. Η Γαλλική Επανάσταση εξάλλου υπήρξε ο κύ­ριος εκφραστής του μίσους κατά της ιουδαιοχρισιιανικής θρησκείας γενικά και της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας ει­δικότερα.

Αντίθετα, οι πατέρες - προσκυνητές εγκαθίδρυσαν μια δη­μοκρατία, θεμελιωμένη στη βαθιά ευαγγελική πίστη που ά­ντλησε έμπνευση και από την αγγλική «ένδοξη επανάστα­ση» του 1688 (εκθρόνιση του καθολικού βασιλιά Ιάκωβου Β' από το Κοινοβούλιο και αρχή του τέλους του βρετανικού  φεουδαλισμού) αλλά κυρίως από τη Βίβλο, τους Έλληνες φι­λοσόφους και τον Μοντεσκιέ, αποσπώντας το θαυμασμό των Ευρωπαίων στοχαστών όπως ο Alexis De Tocqueville που στα 1831-32 ανακάλυψε κατόπιν επισταμένης έρευνας τις βάσεις της αμερικανικής επιτυχίας (σε αντίθεση  με την αποτυχία της Γαλλικής Επανάστασης πρόκλησης χάους και αναρχίας):   «Η Αμερική είναι μεγάλη διότι η Αμερική είναι καλή. Αν η Αμερική   πάψει  να είναι καλή ,θα πάψει να είναι και μεγάλη»     Εκείνο που εντυπωσίασε τον Τοκβίλ και που άλλωστε  κατέστησε την Αμερική πόλο έλξης ήταν «η ισότητα συνθηκών».    Για τους Αμερικανούς η ισότητα  θεωρήθηκε εκ προοιμίου εγγενής : «...όλοι οι άνθρωποι δημιουργούνται ίσοι», ενώ για τους Γάλλους έπρεπε να κατακτηθεί με αγώνες, παρά τη Διακήρυξη  των δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη που αντέγραψε τον Τόμας Τζέφερσον («οι άνθρωποι  γεννιούνται ίσοι»).  

 Έως την επανάσταση, στις τρεις κοινωνικές τάξεις: α) ανώτερος κλήρος β) ευγενείς και γ) αστική τάξη (γαιοκτήμονες, έμποροι  κ.λπ. που πλήρωναν όλους τους φόρους),  ουδεμία  θέση είχαν οι ακτήμονες καλλιεργητές και οι εργάτες που αποτελούσαν τότε τους σύγχρονους θήτες  της αρχαίας Αθήνας, όντας σε κατάσταση απόλυτης εξαθλίωσης με τα παιδιά τους να πεθαίνουν ασιτία.

Οι «άνευ κυλόττας» (sans culottes) επαναστάτες ωστόσο, εντάχθηκαν στους Ιακωβίνους, εισέβαλαν  στη Βαστίλη και ήταν ο πολιορκητικός κριός που γκρέμισε το κάστρο της μοναρχίας με τον διεφθαρμένο κλήρο   και τους μη καταβάλλοντες φόρους  αλαζόνες ευγενείς.  

 Χάρη σε αυτούς, από την απόλυτη μοναρχία του Λουδοβίκου 14^ου  η Γαλλία περνάει στη συνταγματική μοναρχία που παραχωρεί ο Λουδοβίκος 16^ος  και τέλος στην αβασίλευτη  δημοκρατία , όταν αυτός καρατομήθηκε, για να υποτροπιάσει  με την ελέω θεού μεγαλειώδη στέψη του δικτάτορα  Βοναπάρτη, ως αυτοκράτορα.

• Και οι δύο επαναστάσεις αποτελούν κορυφαίες  στιγμές μιας χωρίς προηγούμενο λαϊκής ηθικής  ανάτασης, κάτι που εξήρε ο Thomas Paine και οι επαναστάσεις τερματίζουν την ασυδοσία του απόλυτου μονάρχη .    Αλλά  στην Αμερική ουσιαστικά δεν εξερράγη καν επανάσταση με την ακριβή έννοια του όρου, γιατί ήταν μια συλλογική αντίδραση ενάντια στο είδος τηλε-διακυβέρνησης με διαμεσολαβητές - μεταπράτες που ζητούσαν τη «μίζα» τους , καθιστώντας τους φόρους του Γεωργίου Γ', επαχθέστερους.

Λογικά έτσι προκρίθηκε μια φεντεραλιστική διακυβέρνηση που δεν θα αντιμετώπιζε τους πολίτες του εκ του μακρόθεν.

 Αντίθετα, η γαλλική υπήρξε γνήσια επανάσταση  με τη δύναμη και τις αδυναμίες της και κρίνεται περισσότερο  για τη μεγάλη κληρονομιά που  άφησε παρα γι’ αυτά που έγιναν στη διάρκειά της:  τρομοκρατία και γκιλοτίνες, αντί ελευθερίας, ισότητας και αδελφότητας.

Επέφερε  το οριστικό τέλος του φεουδαλισμού, το θάνατο και ταφή  του «Παλαιού Καθεστώτος» και την συνακόλουθη   έλευση  της εποχής της νεωτερικότητα, την αποπεριθωριοποίηση  , την εδραίωση της αστικής τάξης  ως  κύριου ρυθμιστή των πολιτικών εξελίξεων και υπήρξε πηγή έμπνευσης σε σκλάβους λαούς όπως οι Έλληνες, διδάσκοντάς τους το πάθος για ελευθερία κι ανεξαρτησία, αλλά προκαλώντας παρενεργειακά εκρήξεις εθνικισμού και προπάντων αναδύσεις επικίνδυνων ιδεολογιών (σταλινισμού, φασισμού, ναζισμού). Προπάντων όμως σηματοδότησε μια περίοδο 200 ετών (1789 – 1989) με κοσμογονικά  εκβάντα , συστημικές  εντροπίες, ανατροπές επί ανατροπών, κοινωνικούς μετασχηματισμούς και επαναστάσεις, όπου πάντα προδόθηκαν οι επαναστατημένοι ως την έλευση του «σημαδιακού» 1989  και του δήθεν «τέλους της Ιστορίας».

Αφού όμως ο βασικός της στόχος , να αποδεσμευτεί πλήρως ο άνθρωπος ώστε να καταστεί  ένα απόλυτα ελεύθερο ον, δεν επιτεύχθηκε ποτέ, ουσιαστικά η Γαλλική Επανάσταση δεν έχει ακόμα τελειώσει.                                                     14.7.2024

 

* τ. Κοινοτάρχης Βαγίων-τ. Γεν. Γραμ. ΚΕΔΚΕ - τηλ /fax 2262022177- κιν 6997189448 -Επαμεινώνδου 71 Θήβα - theopapaio@gmail.com - http://kadmos35.blogspot.gr/-https://www.facebook.com/theodore.papaioannou