Πόντιος Πιλάτος προς Χριστόν : «..Τί εστίν αλήθεια;…». Eνα μεγάλο διαχρονικό φιλοσοφικό ερώτημα

 από τον πολιτικό μηχανικό   Θεόδωρο Κ Παπαϊωάννου* 

ΜΕΓΑΛΗ Εβδομάδα δεν είναι μόνο η συνοπτική ιστόρηση του θείου πάθους, είναι παράλληλα και η αυθεντική περίληψη της ποιότητας του ανθρώπινου βίου, αντιπροσωπευτικό απάνθισμα συμπεριφοράς και χαρακτήρων στη δημόσια και ιδιωτική σφαίρα.

 Από τότε ως σήμερα η ζωή μας είναι γεμάτη από Ιούδες που, υπονομεύουν, συνωμοτούν προδίδουν, αλλά και Ισκαριώτες πού ασπάζονται τον Διδάσκαλο.

Από Θωμάδες που δυσπιστούν και Σίμωνες που αίρουν τον σταυρό του μαρτυρίου.

Από Πιλάτους που «...νίπτουν τας χείρας των...».

Από Μαρίες και Μαγδαληνές που «...τυρβάζουν περί πολλά...» αλλά και από Μαριάμ που βλέπουν τα παιδιά τους να τα σταυρώνει η κοινωνία.

Από Καϊάφες που κρίνουν διατεταγμένα και από Βαραββάδες που αθωώνονται.

Από άρχοντες περιβαλλόμενους «ψευδή πορφύραν» και από Ιωσήφ «κεκρυμμένους δια τον φόβον των Ιουδαίων».

Από Φαρισαίους υποκριτές και Νικόδημους νομιμόφρονες.

Από γυναίκες «εν πολλαίς αμαρτίαις» και από Πέτρους «τρίτων αρνησαμένους».

Από Κεντυρίονες «..παρεστηκότες εξ εναντίας...».

Από Γολγοθάδες  στο δρόμο της κυβέρνησης , αλλά και Ανάσταση πού θυμίζει η «προ των πυλών» Έξοδος από τα μνημόνια και  η Είσοδος σε ένα «ενάρετο» κύκλο ανάπτυξης.

Το Πάσχα, στον Ιουδαϊσμό καθιερώθηκε ως ανάμνηση της Εξόδου, που ελευθέρωσε τους Εβραίους από την αιγυπτιακή δουλεία και μεταγενέστερα υιοθετήθηκε ως εορτασμός από τους Χριστιανούς του  θυσιαστικού θανάτου και της Ανάστασης του Χριστού.

 Θα υπενθυμίσω και θα  σχολιάσω το πάντα επίκαιρο και δραματικό φιλοσοφικό ερώτημα του Πόντιου Πιλάτου και τον βαθύτατα πολιτικό τρόπο της απάντησης του Ιησού: «σὺ εἶ ὁ βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων; ο Ιησούς (Ιω. 18, 37-38): «Απὸ σεαυτοῦ σὺ τοῦτο λέγεις ἢ ἄλλοι εἶπόν σοι περὶ ἐμοῦ;», δηλ. εσύ ρωτάς ή άλλοι σου το είπαν;  Και ο Πιλάτος συνεχίζει: «Οὐκοῦν βασιλεὺς εἶ σύ;». Ο Χριστός δεν αρνείται, δεν καταφάσκει: «Σὺ λέγεις ὅτι βασιλεύς εἰμι. Εγὼ εἰς τοῦτο γεγέννημαι καὶ εἰς τοῦτο ἐλήλυθα εἰς τὸν κόσμον, ἵνα μαρτυρήσω τῇ ἀληθείᾳ· πᾶς ὁ ὢν ἐκ τῆς ἀληθείας ἀκούει μου τῆς φωνῆς». Ο Πιλάτος επιμένει : «τί ἐστιν ἀλήθεια;» Ο Ιησούς «απαντά» με  τη πολυσήμαντη και διδακτική σιγή του. 

 Η σιγή αν όχι η ανθρώπινη αμηχανία του στο κρίσιμο ερώτημα του Πιλάτου απέβλεπε ουσιαστικά στην υπογράμμιση της δυσχέρειας τού προσδιορισμού της έννοιας και των μέσων ανεύρεσης της αλήθειας, όταν δεν αναζητείται θεολογικά «εξ αποκαλύψεως».

Η πιο εύστοχη θεολογική απάντηση θα ήταν ίσως εκείνη πού δίνεται ως συνέχεια του πιο πάνω διαλόγου και παραθέτει ο Ευαγγελιστής Ιωάννης, από το απόκρυφο Ευαγγέλιο του Νικόδημου: «Η αλήθεια εστίν εκ των ουρανών».

Οπότε ξαναρωτά ο Πιλάτος: «Εν δε τη γη ουκ εστίν αλήθεια;» για να λάβει την απάντηση: «Εγώ ειμί η αλήθεια.  Οράς, οι την αλήθειαν λέγοντες πώς κρίνονται, υπό των εχόντων την εξουσίαν επί της γης;»

Στο πεδίο όμως του ορθολογισμού ο προσδιορισμός και η ανεύρεση της αλήθειας (είτε υλικής είτε τυπικής) αποβαίνει δυσχερέστερο εγχείρημα και ένα από τα σοβαρότερα της ανθρώπινης διανόησης.

Η αναγνώριση της απόλυτης αλήθειας αποτέλεσε το μοναδικό κριτήριο του σκεπτόμενου ανθρώπου για τα φυσικά φαινόμενα, τις πράξεις και τα έργα του πολιτισμού του.

Στο ερώτημα: «Τι είναι αλήθεια» δόθηκαν πολλές απαντήσεις.

α) Οι ορθολογιστές ονομάζουν αλήθεια ο,τι δεν προσκρούει στους νόμους της νόησης.

β) Στους εμπειριστές δεν επαρκεί μόνο η νόηση, αλλά απαιτείται και η άμεση επαφή με την αντικειμενικότητα, δηλαδή η εμπειρία.

γ)Κατά τους μυστικιστές η αλήθεια δίνεται σε μερικούς εκλεκτούς με την Αποκάλυψη.

 δ)Κατά τον Μπερξόν η αλήθεια δίνεται, αφού ταυτιστούμε με τα πράγματα χρησιμοποιώντας το ένστικτο και το συναίσθημα.

ε) Ο Τζέημς, ιδρυτής του πραγματισμού, ονόμαζε αληθινό, οτιδήποτε είναι χρήσιμο για τις πρακτικές ανάγκες του ανθρώπου.

Στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία αλήθεια είναι η απόλυτη συμφωνία της σκέψης με το αντικείμενο της.

Η συμφωνία της ουσίας του αντικειμένου με τα δεδομένα της εμπειρίας ή του λογικού, όπως αυτά εκφράζονται μέσω του λόγου.

Το νόημα αυτό εκφράζει ο Αριστοτέλης, τονίζοντας πως το να λέει κανείς ότι: «το ον δεν είναι και το μη ον είναι», αυτό είναι ψέμα.

Το να λέει όμως κανείς ότι «το ον είναι και το μη ον δεν είναι», αυτό είναι αλήθεια. («Το μεν γαρ λέγειν το ον μη είναι ή το μη ον είναι ψεύδος, το δε ον είναι και το μη ον μη είναι, αληθές»).

Με το πνεύμα αυτό η αλήθεια είναι κρίση, σκέψη μέσα στον ανθρώπινο νου. Δεν είναι εξωτερική πραγματικότητα, αλλά σκέψη για την πραγματικότητα. «Ου γαρ εστί το ψεύδος και το αληθές εν τοις πράγμασι, άλλ' εν διάνοια» διδάσκει ο Αριστοτέλης.

Ανάλογα με το περιεχόμενο, η αλήθεια διακρίνεται σε: α) πραγματική: τη συμφωνία δηλαδή της ουσίας του αντικειμένου με τα δεδομένα της εμπειρίας ή του λογικού.

Εδώ ανήκουν όλες οι αλήθειες των θετικών επιστημών, η επιστημονική αλήθεια, η οποία αναφέρεται στην εξωτερική πραγματικότητα που έχει καθολικό κύρος. και β) τυπική: Εδώ ανήκουν, κυρίως, οι αλήθειες της ηθικής, οι οποίες αναφέρονται σε θέματα που επιδέχονται υποκειμενικές κρίσεις.

Η αλήθεια είναι θεμέλιο της ατομικής και κοινωνικής ζωής.

 Ξεσκεπάζει την άγνοια, την αμάθεια, καταπολεμά στερεότυπες αντιλήψεις, προλήψεις και δεισιδαιμονίες που αποπροσανατολίζουν τον άνθρωπο.

Αποτελεί τον κινητήριο μοχλό της επιστημονικής εξέλιξης.

Άτομα και λαοί που βασίζονται στην αλήθεια προοδεύουν, γιατί αυτή τους προφυλάσσει από σφαλερές γνώμες και πλάνες.

Προσιδιάζει σε ανθρώπους με ελεύθερο και γενναίο φρόνημα.

Αντίθετα, το ψέμα χαρακτηρίζει ανθρώπους δειλούς και δουλοπρεπείς.

Ο Πλάτωνας χωρίς κανέναν ενδοιασμό υποστήριξε πως σε καμιά περίπτωση δεν επιτρέπεται «..ψεύδος τε ξυγχωρήσαι καί αληθές άφανίσαι..».

 Κατά τον ιστορικό Πολύβιο: «Εξ ιστορίας άφαιρεθείσης της αληθείας, το καταλειπόμενον αυτής ανωφελές γίγνεται διήγημα».

 Η δύναμη ενός ανθρώπου, εξαρτάται από το φορτίο της αλήθειας που μπορεί ν' αντέξει, έλεγε ο Νίτσε . Η αλήθεια είναι επαναστατική από τη φύση της ισχυριζόταν ο Γκράμσι.

«Το έθνος πρέπει να μάθει να θεωρεί εθνικό ότι είναι αληθές».  Με αυτή του τη ρήση  ο Διονύσιος Σολωμός, επιχειρεί να  διαλύσει τους εθνικούς μύθους επάνω στους οποίους βασίζεται κάθε υπερπατριωτισμός.

 Αν όμως στο επιστημονικό πεδίο ο προσδιορισμός της αλήθειας είναι δυσχερής, τι θα πρέπει να πει κανείς για την πολιτική, όπου τα προσωπικά βιώματα, τα πάθη, οι μισαλλοδοξίες προβάλλουν υποκειμενικές και αντικειμενικές δυσκολίες στην αναζήτηση της;

Το πρόβλημα δημιουργείται από τη στιγμή πού μεταφέρεται ο δογματισμός στη πολιτική, εισάγεται δηλαδή η εκ «πολιτικής αποκαλύψεως» αλήθεια.

Αρχίζει έτσι ο φανατισμός, η ιδεοληψία, ο μανιχαϊσμός, η απολυτότητα, η μισαλλοδοξία. Η επιδίωξη της επιβολής μιας αλήθειας από πάνω, της υποχρεωτικής διέλευσης των πολιτών από τα καυδιανά δίκρανα της κρατικής ή κομματικής αλήθειας, είναι ο ολοκληρωτισμός, όπως τα περιγράφει στο θαυμάσιο βιβλίο της «Το ολοκληρωτικό σύστημα» η Hannah Arendt.

Κατά τον Γερμανό Φιλόσοφο Σοπενχάουερ «Κάθε αλήθεια περνάει από τρία στάδια. Πρώτα γελοιοποιείται. Μετά βρίσκει σφοδρή αντίθεση. Και στο τέλος θεωρείται αυτονόητη».

* τ. Κοινοτάρχης Βαγίων-τ. Γεν. Γραμ. ΚΕΔΚΕ - τηλ /fax 2262022177-  κιν 6997189448

Επαμεινώνδου 71 Θήβα -  theopapaio@gmail.com  -http://kadmos35.blogspot.gr/https://www.facebook.com/theodore.papaioannou