Υποσχέσεις για ανάπτυξη και ανάγκη παραγωγικής ανασυγκρότησης

 Του Γιάννη Τόλιου   είναι διδάκτωρ οικονομικών, μέλος της ΠΣΕ του ΣΥΡΙΖΑ      23 -4- 2012 

Η ελληνική οικονομία και κοινωνία βαδίζει σταθερά το δρόμο της καθόδου στον Άδη. Πτώση του ΑΕΠ κατά 17%, ανεργία 20% (στους νέους 45%), λουκέτα σε 430.000 μικροεπιχειρήσεις, μείωση μισθών 40-50%, είναι ο μακάβριος απολογισμός του πρώτου Μνημονίου. Παράλληλα, το δημόσιο χρέος διογκώνεται σταθερά. Πλάι στις βασικές αιτίες (ελλείμματα δημοσίου και εμπορικού ισοζυγίου), οι όροι δανεισμού από την τρόικα και η συρρίκνωση του ΑΕΠ, επιδείνωσαν το λόγο χρέους προς ΑΕΠ από 120% το 2009 σε 170% αρχές 2012. Από την άλλη, τα ακραία μέτρα λιτότητας βύθισαν την ελληνική κοινωνία, ιδιαίτερα του μισθωτούς και συνταξιούχους, στη στέρηση, τη φτώχεια και την κοινωνική περιθωριοποίηση.

Ξαναθυμήθηκαν την ανάπτυξη

Οι δραματικές εξελίξεις στην οικονομία έφεραν και στο προσκήνιο το ζήτημα της ανάπτυξης και απασχόλησης. Έστω και λεκτικά, αναγνωρίζεται ότι οι περικοπές στην αγοραστική δύναμη μισθών και λαϊκών εισοδημάτων (καταναλωτική ζήτηση) εντείνουν την ύφεση και την ανεργία. Από την άλλη, η μείωση μισθών δεν οδηγεί αυτόματα σε μείωση τιμών (καρτέλ και ολιγοπώλια συγκρατούν ή και αυξάνουν τις τιμές), ενώ δεν υπάρχει «δέσμευση» ότι οι περικοπές μισθών και η αύξηση κερδών καταλήγει σε επενδύσεις, νέες θέσεις εργασίας και προσφορά αγαθών και υπηρεσιών. Η «εσωτερική υποτίμηση» της εργατικής δύναμης παρ’ ότι τονώνει την ανταγωνιστικότητα, δεν ενισχύει αντίστοιχα τις εξαγωγές (ακαμψία τιμών και σκληρό ευρώ τις αποδυναμώνουν), με αποτέλεσμα να αναπαράγονται τα υψηλά εμπορικά ελλείμματα. Τέλος, η μείωση του ΑΕΠ μειώνει τα φορολογικά έσοδα και επιδεινώνει τη σχέση δημόσιου χρέους προς ΑΕΠ. Κατά συνέπεια οι περικοπές μισθών και συντάξεων αναπαράγουν το φαύλο κύκλο ύφεσης-ανεργίας-χρέους, κοκ.

Με το νέο Μνημόνιο ακολουθείται η ίδια συνταγή σε χειρότερη έκδοση συνοδευόμενη από ευχές για ανάπτυξη. Κυβέρνηση και τρόικα μη έχοντας καμιά συγκροτημένη πρόταση, καταφεύγουν σε αλχημείες συναθροίζοντας λιμνάζοντα κονδύλια ΕΣΠΑ (11,5 δισ. ευρώ), «πιθανά» δάνεια από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (7 δισ.) και πληρωμές χρεών σε προμηθευτές του δημοσίου (6 δισ.), προβάλλοντας ως αναπτυξιακό πακέτο, που θα βγάλει την οικονομία από την ύφεση. Αποσιωπούν ότι στο πλαίσιο του Μνημονίου οι δημόσιες επενδύσεις σταθερά περικόπτονται, ότι τίποτα από το νέο δάνειο των 130 δισ. δεν προορίζεται για ανάπτυξη (όλα για τοκοχρεολύσια και τράπεζες), ενώ ιδιωτικές επενδύσεις δεν φαίνονται, αναγκάζοντας τον πρόεδρο των γερμανών βιομηχάνων Χ. Π. Κάιτελ να αποδοκιμάσει χλευάζοντας τις εγχώριες ελίτ «που δεν συμπεριφέρονται πατριωτικά βγάζοντας μαζικά στο εξωτερικό τα κεφάλαιά τους» («Τα Νέα», 28.2.12).

ΕΣΠΑ για πάσα νόσο…

Ωστόσο, ακόμα και τα «λιμνάζοντα» κονδύλια του ΕΣΠΑ, δεν είναι σε θέση να δώσουν αναπτυξιακή ώθηση. Όλα τα προγράμματα, με εξαίρεση αυτό της «ανταγωνιστικότητας-επιχειρηματικότητας», έχουν χαμηλό ποσοστό απορρόφησης (μόλις 31,5%). Ένας από τους λόγους καθυστέρησης, πέρα από το έλλειμμα εθνικής συμμετοχής λόγω Μνημονίου, είναι η ισχυρή διαπλοκή οικονομικής και πολιτικής ελίτ στο μοίρασμα των έργων και οι αντιθέσεις μεταξύ τους, καθώς και η εξάρτηση των έργων από την τραπεζική χρηματοδότηση, η οποία λόγω κρίσης πάγωσε παρά τα τεράστια πακέτα στήριξης των τραπεζιτών. Έτσι, δεν είναι τυχαίο που λιγότερα από 1/3 των έργων καταλήγει σε υπογραφή συμβάσεων και λιγότερα από τα μισά σε ολοκλήρωση, με αποτέλεσμα την «απένταξη» πολλών όχι με βάση τη χρησιμότητα, αλλά το χρόνο αναμονής στην προώθηση τους.

Ποια ανάπτυξη και σε όφελος τίνος;

Με αυτά τα δεδομένα το υπουργείο Ανάπτυξης σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχουν καταρτίσει κατάλογο προτεραιότητας 181 έργων ύψους 11,5 δισ. ευρώ, που περιλαμβάνουν 166 έργα χρηματοδότησης του Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης και του Ταμείου Συνοχής, στο πλαίσιο των οποίων προβλέπεται ως το 2015 να απασχοληθούν γύρω στα 60.00 άτομα, και να δημιουργηθούν γύρω στις 4.000 μόνιμες θέσεις εργασίας, ενώ από τα 15 έργα και δράσεις του Κοινωνικού Ταμείου υπολογίζεται ότι θα απασχοληθούν 61.000 άτομα και θα δημιουργηθούν περί τις 100.000 μόνιμες θέσεις εργασίας. Κατά συνέπεια, ακόμα κι αν όλα αυτά πραγματοποιηθούν, το πρόβλημα της απασχόλησης του 1.000.000 ανέργων δεν βρίσκει λύση. Εκτός αυτού, υπάρχουν τα προβλήματα από τις ενδογενείς αντιφάσεις εφαρμογής του νέου Μνημονίου και του PSI. Αν και οι εκτιμήσεις της τρόικα προέβλεπαν μικρή ανάκαμψη από το 2013, νεότερες τη μεταθέτουν στο 2014, ενώ το βάθος της ύφεσης στο 2012-13 θα είναι μεγαλύτερο, γεγονός που σημαίνει μικρότερο ΑΕΠ, μεγαλύτερη ανεργία, επιδείνωση αναλογίας χρέους προς ΑΕΠ, νέα μέτρα, νέα ύφεση, κοκ.

Όμως τα προβλήματα δεν σταματούν εδώ. Ακόμα και αν υποθέσουμε ότι από το 2014 ξεκινήσει μια αναιμική ανάπτυξη, προκύπτουν κρίσιμα ερωτήματα για τους πόρους, τα ποιοτικά χαρακτηριστικά, τους φορείς και τον τρόπο κατανομής των αποτελεσμάτων της. Με βάση τα δεδομένα του νέου Μνημονίου, ως το 2020 θα επέλθει τεράστια αναδιανομή εισοδήματος υπέρ των δανειστών, αποστραγγίζοντας πόρους για την ανάπτυξη. Ενδεικτικά σημειώνουμε ότι το 2012 οι δαπάνες για τοκοχρεολύσια υπερβαίνουν τα 60 δισ. ευρώ, ενώ τα φορολογικά έσοδα υπολογίζονται σε 54 δισ.! Ακόμα και με την εφαρμογή του PSI, οι δαπάνες για τόκους και πληρωμές για έντοκα γραμμάτια (βραχυπρόθεσμο χρέος) θα ξεπεράσουν τα 30 δισ. ευρώ. Άρα χωρίς δραστική διαγραφή χρέους, δεν υπάρχουν ουσιαστικά διαθέσιμα κονδύλια για ανάπτυξη. Από την άλλη, οι ρυθμοί αύξησης του ΑΕΠ, με το ευνοϊκότερο σενάριο, δεν θα ξεπεράσουν ως το 2020 κατά μέσο όρο το 2%, πολύ χαμηλός ρυθμός για να επιτευχθεί αναλογία χρέους προς ΑΕΠ 120%.

Αποδιάρθρωση της παραγωγής

Επιπλέον, να σημειώσουμε ότι η προϊούσα την τελευταία δεκαετία παραγωγική αποδιάρθρωση της αγροτικής και βιομηχανικής παραγωγής, σε συνδυασμό με την απουσία κλαδικών πολιτικών με οριζόντιες και κάθετες δράσεις, και οι συνέπειες του σκληρού νομίσματος (ευρώ), δεν δημιουργούν ελπιδοφόρες προοπτικές ανάκαμψης της οικονομίας. Ταυτόχρονα, η απαξίωση των συνεταιρισμών και η ιδιωτικοποίηση δημοσίων επιχειρήσεων αποδυναμώνει ισχυρούς εν δυνάμει αναπτυξιακούς μοχλούς και ο μόνος που απομένει είναι η «αγορά» (ιδιωτική πρωτοβουλία), η οποία, ωστόσο, με την κρατικοδίαιτη νοοτροπία της δεν ανταποκρίνεται στον «ιστορικό» ρόλο της. Το μόνο που απομένει είναι η δημιουργία «ειδικών οικονομικών ζωνών» τριτοκοσμικού τύπου (εργασιακών σχέσεων, φορολογικής «ασυλίας» και κακοποίησης περιβάλλοντος) ως «θερμοκήπιο» δράσης του πολυεθνικού κεφαλαίου. Τέλος, οι μικροεπιχειρήσεις, με την τραπεζική πιστωτική ασφυξία και τα ελάχιστα διαθέσιμα κονδύλια του ταμείου δανειοδοτήσεων ΕΤΕΑΝ, καθώς και την απουσία υποστηρικτικών πολιτικών, δεν δίνουν αισιόδοξη προοπτική στο «αναπτυξιακό όραμα» της κυβέρνησης.

Να σημειώσουμε ότι ο σημαντικότερος παράγοντας στη διαδικασία ανάπτυξη είναι ο εργαζόμενος και η θέση του έχει άμεση σχέση με τον τρόπο κατανομής των αποτελεσμάτων της ανάπτυξης. Με διαχρονική λιτότητα και συρρίκνωση της αγοραστικής δύναμης, αποδυναμώνεται η εγχώρια ζήτηση, ενώ η εξωτερική, για λόγους που αναφέραμε, δεν διαθέτει δυναμισμό. Το τελικό αποτέλεσμα θα είναι παραγωγική στασιμότητα, οικονομική καχεξία και φτωχοποίηση ευρύτερων στρωμάτων. Αυτό είναι εν ολίγοις το αναπτυξιακό μοντέλο που προσφέρουν στον ελληνικό λαό οι κυρίαρχες αστικές δυνάμεις σε συνεργασία με τα υπερεθνικά αφεντικά της ευρωζώνης.

Παραγωγική ανασυγκρότηση και προοδευτική διέξοδος

Υπάρχει όμως εναλλακτική στρατηγική παραγωγικής ανασυγκρότησης, που αντιστοιχεί στα ζωτικά συμφέροντα της μεγάλης πλειοψηφίας του λαού. Είναι η πολιτική της προοδευτικής εξόδου από την κρίση, που η εφαρμογή της προϋποθέτει κυβέρνηση ριζοσπαστικών-αριστερών δυνάμεων με ενεργητική στήριξη της μεγάλης πλειοψηφίας τη κοινωνίας.

Οι βασικοί άξονες της συγκεκριμένης στρατηγικής αφορούν: α) ανατροπή του Μνημονίου και των συνακόλουθων πολιτικών. β) παύση πληρωμών με διαγραφή άνω του 80% του χρέους και εξόφληση υπόλοιπου με ρήτρα ανάπτυξης. γ) Εθνικοποίηση-κοινωνικοποίηση τραπεζών, έλεγχος της ροής κεφαλαίων και αξιοποίηση των λαϊκών αποταμιεύσεων για στήριξη ανάπτυξης. δ) Ανορθωτικό πρόγραμμα ανάπτυξης της γεωργίας, βιομηχανίας, ενέργειας, υποδομών, κλπ, με στόχο τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και αύξηση του ΑΕΠ. ε) Πάταξη της φοροδιαφυγής και φοροκλοπής μαζί και της διαρροής πόρων σε αντιπαραγωγικές και παρασιτικές δραστηριότητες (εξοπλισμούς, μίζες, κρυφές συναλλαγές, κ. ά.). στ) Επαναφορά στο δημόσιο έλεγχο ιδιωτικοποιημένων ΔΕΚΟ και επέκτασή τους σε στρατηγικούς τομείς, ανάπτυξη νέων συνεταιρισμών. ζ) Στήριξη αγοραστικής δύναμης μισθών και συντάξεων, ενίσχυση κοινωνικών και αναπτυξιακών δαπανών. η) Καταπολέμηση καρτέλ και ολιγοπωλιακών δομών, έλεγχος δράσης πολυεθνικών. θ) Ανάπτυξη ισότιμων και αμοιβαία επωφελών σχέσεων με όλες τις χώρες στο πλαίσιο πολυδιάστατης εξωτερικής πολιτικής. ι) Εκδημοκρατισμός κράτους, συμμετοχή γνήσιων εκπροσώπων εργαζόμενων στα κέντρα λήψης αποφάσεων, κ. ά.

Η προώθηση της συγκεκριμένης δέσμης μέτρων έρχεται προφανώς σε αντίθεση με το νεοφιλελεύθερο πλαίσιο της ευρωζώνης. Η απάντηση δεν είναι «παραμονή πάση θυσία» στην ευρωζώνη, αλλά υπέρβασή της με στόχο την αναζωογόνηση της οικονομίας και την ελπιδοφόρα προοπτική σε όφελος του ελληνικού λαού και τη κοινωνίας συνολικά.

.