Στο Βυζάντιο, η μόρφωση των κοριτσιών που ανήκαν στην αστική τάξη, όπως γράφει ο Φ. Κουκουλές, περιοριζόταν σε ανάγνωση, γραφή, ιερά ιστορία, αριθμητική και ωδική.Η ευρύτερη παιδεία ήταν προνόμιο των κοριτσιών της αριστοκρατίας ή μάλλον των παλατιανών. Κόρη αυτοκράτορα ήταν η Άννα Κομνηνή, που έγραψε την Αλεξιάδα, αλλά και η Ευδοκία η οποία μετέφρασε τον Όμηρο, δεν ήταν μόνο αυτοκράτειρα, αλλά είχε γεννηθεί και μεγαλώσει στην Αθήνα.
Στην βυζαντινή ποίηση το μεγαλύτερο μέρος είναι θρησκευτικό και οι περισσότεροι υμνογράφοι είναι κληρικοί. Μια γυναίκα υμνογράφος κατά τον 9ο αιώνα, θα λέγαμε ότι ήταν μια εξαίρεση! Είναι μια μοναχή, της οποίας το όνομα σε άλλους Κώδικες αναφέρεται ως Κασσία ή Κασία, αλλού ως Ικασία (Βενετία), όπου πολλοί το διορθώνουν σε Εικασία. Για τον περισσότερο όμως κόσμο είναι γνωστή ως Κασσιανή.
Η Κασσία ή Κασσιανή γεννήθηκε ίσως μεταξύ 811-815 και το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της το πέρασε σε μοναστήρι. Ήταν κόρη Βυζαντινού τιτλούχου και ο Θεόδ. Στουδίτης σε επιστολές του την αποκαλεί «κανδιδατόρισσα», δηλ. κόρη κανδιδάτου. Αυτόν τον τίτλο κατείχαν αυλικοί αξιωματούχοι –τον απένειμε ο αυτοκράτορας- οι οποίοι φορούσαν λευκή ενδυμασία, έφεραν χρυσό περιδέραιο και σε επίσημες τελετές κρατούσαν το δόρυ του αυτοκράτορα.
Η Κασσιανή, λοιπόν, ζούσε στο περιβάλλον του Ιερού Παλατίου και αυτό εξηγεί την μεγάλη της μόρφωση, η οποία ήταν και πολύ μεγαλύτερη από τις περισσότερες γυναίκες της εποχής της, όπως φαίνεται από μερικές αναφορές στο έργο της. Ακόμη, ο τίτλος και το αξίωμα του πατέρα της εξηγούν και την πρόσκλησή της ανάμεσα στις καλλονές, που η χήρα αυτοκράτειρα Ευφροσύνη συγκέντρωσε για να διαλέξη σύζυγο ο πρόγονός της Θεόφιλος, γυιός του Μιχαήλ Δ’ από την πρώτη του γυναίκα.
Είναι γνωστές οι φράσεις που αντηλλάγησαν μεταξύ Κασσιανής και Θεοφίλου. Πολλοί χρονογράφοι της εποχής και μεταγενέστεροι διηγούνται με μικρές παραλλαγές, πως η νεαρά Κασσιανή αποστόμωσε τον οξύθυμο αυτοκράτορα, όταν εκείνος της είπε πως πηγή του κακού είναι η γυναίκα (Η Κασσιανή απάντησε ότι και τα καλά προέρχονται από την γυναίκα, αναφερόμενη στην Παναγία).
Δεν είναι γνωστό πότε άρχισε το ποιητικό της έργο. Αναφέρουμε ότι έγραψε και ποιήματα που δεν ανήκουν στον θρησκευτικό κύκλο και διακρίνονται για τον επιγραμματικό τρόπο, με τον οποίο είναι γραμμένα. Αρκετοί στίχοι απ’ αυτά έγιναν πολύ γνωστοί, ακόμη και ως γνωμικά, όπως το πολύ γνωστό:
Ει το φέρον σε φέρει φέρε
και φέρον.
Στην Κασσιανή ανήκουν και τα:
Φίλον γνήσιον
η περίστασις δείξει.
Πάντας αγάπα
μη θάρρει δε τοις πάσι.
Διάφορες επιγραμματικές γνώμες της, δείχνουν ότι γνώριζε καλά τους ανθρώπους και την συμπεριφορά τους, όπως:
Μισώ τον πάσι
συμμορφούμενον τρόπους.
Μισώ τον μωρόν
φιλοσοφείν δοκούντα.
Κρείσσον πτωχεύειν
ή πλουτείν εξ αδίκων.
Η Κασσιανή εκτός από ύμνους για τις μεγάλες δεσποτικές και θεομητορικές εορτές, έχει γράψει και για 16 εορτές αγίων, εκ των οποίων οι 7 είναι γυναίκες. Από το τόσο σημαντικό και ποιοτικό της έργο, στο Τυπικό της Εκκλησίας, λίγα αποσπάσματα περιλαμβάνονται. Μικρό μέρος απ’ αυτά είναι και το Ιδιόμελο, γνωστό ως Τροπάριο της Κασσιανής, που ψάλλεται την Μ. Τρίτη: «Κύριε, η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα…» (Ιδιόμελα ονομάζονται επειδή δεν ψάλλονται σύμφωνα με κάποιο γνωστό μέλος, αλλά με μέλος που συνέθεσε ο ίδιος ο στιχουργός. Η Κασσιανή συνέθεσε πολλά Ιδιόμελα, ίσως να ήταν και μουσικός).
Από τα ωραιότερα έργα της διακρίνεται και ο Αναπαύσιμος Κανόνας –αποτελείται από 24 στροφές- τον οποίο αφιερώνει στους «προαποθανόντας πατέρας, αδελφούς και φίλους». Σε μια από τις τελευταίες στροφές παρουσιάζει την εικόνα της τελευταίας Κρίσεως, με τον ζυγό, όπως εικονίζεται η Δευτέρα Παρουσία επάνω από την είσοδο της εκκλησίας, συχνά στους νάρθηκες. (Στην περιοχή μας υπάρχουν πολλές τοιχογραφίες μ’ αυτό το θέμα).
Ο πατριάρχης Νικόδημος Κάλλιστος κατατάσσει την Κασσιανή μεταξύ των 12 αρίστων υμνογράφων.
Και μόνο η παρουσία της σ’ ένα σφόδρα υπερσυντηρητικό και ανδροκρατούμενο Βυζάντιο, δείχνει την αξία της.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου